Bilim insanları, bu yaz Dünya’nın dönüş suratında beklenmedik bir artış yaşanacağını öngörüyor. Bununla temaslı olarak, Temmuz ve Ağustos aylarında birtakım günlerin, son yıllarda ölçülen en kısa günler ortasında yer alması bekleniyor. Bilhassa 9 Temmuz günü, olağandan yaklaşık 1,3 milisaniye daha kısa olacak. Bu küçük fark kulağa kıymetsiz üzere gelebilir, fakat vaktin bu kadar hassas ölçüldüğü bir çağda epey değerli sonuçlara yol açabiliyor.
Gezegenimiz her gün 24 saatte, yani 86.400 saniyede kendi etrafında bir çeşit atıyor. Lakin bu müddet aslında vakit zaman çok hafif bir biçimde değişiyor. Son yıllarda yapılan hassas ölçümler, kimi günlerin birkaç milisaniye daha kısa sürdüğünü ortaya koymuş durumda.
Bu yılın en kısa günlerinden biri 5 Temmuz’da yaşandı. O gün, Dünya’nın dönüşü standart müddetten 1,66 milisaniye daha kısa sürdü. Bilim insanları misal kısalmaların 22 Temmuz ve 5 Ağustos’ta da görülebileceğini söylüyor.
Peki, Dünya neden hızlanıyor?
Dünya’nın dönüş suratı sabit değil. Tarih boyunca pek çok faktör, bu suratı az ya da çok değiştirdi. Bilhassa Ay’ın Dünya’dan uzaklaşması, gezegenin yavaşlamasına yol açan ana etkenlerden biri. Her yüzyılda günler yaklaşık 1,8 milisaniye kadar uzuyor.
Ancak son birkaç yılda bu eğilim bilakis dönmüş durumda. 2020 yılından bu yana, Dünya’nın yine hızlandığı gözleniyor. 1960’tan bu yana ölçülen en kısa 28 günün tamamı 2020 yılında kaydedildi. Bu durum bilim dünyasında şaşkınlıkla karşılanıyor.
Dünya’nın neden hızlandığı konusunda kesin bir açıklama yok. Atmosferdeki değişimler, okyanus akıntıları, buzulların erimesi ya da çekirdek hareketleri üzere etkenler üzerinde duruluyor. Ama hiçbiri bu kadar net ve güçlü bir hızlanmayı tam olarak açıklayamıyor.
Bazı bilim insanları, Dünya’nın iç yapısında şimdi tam olarak anlaşılamamış bir değişim olabileceği ihtimali üzerinde duruyor. Vakitle bu sorunun karşılığı daha net bir biçimde ortaya çıkacaktır.
Ay’ın pozisyonunun etkisi
Ay’ın Dünya üzerindeki tesiri yalnızca gelgitlerle sonlu değil. Ay, ekvatora ne kadar yakınsa, gezegen üzerindeki sürtünme de o kadar artıyor. Bu yaz Ay’ın pozisyonu, Dünya’dan hayli uzakta olacak. Bu da sürtünmenin azalmasına ve gezegenin biraz daha hızlanmasına yol açıyor.
Dünya’nın dönüşünü etkileyen öbür etkenler de var. Bunlardan biri de büyük sarsıntılar. 2011 yılında Japonya’da meydana gelen 9.0 büyüklüğündeki zelzele, Dünya’nın eksenini yaklaşık 17 santimetre kaydırmış ve gün mühletini mikrosaniyeler seviyesinde kısaltmıştı.
Depremler, gezegenin iç yapısında kütle dağılımını değiştirerek dönüş suratını etkileyebiliyor. Bu, dönen bir patencinin kollarını içeri çekerek hızlanmasına misal halde işliyor.
Farkın teknolojik sistemler üzerindeki etkisi
Milisaniyelik kısalmalar biz fark etmesek de, GPS uyduları, irtibat sistemleri ve finansal ağlar üzere teknolojik altyapılar bu hassasiyetle çalışıyor. Bu nedenle, vakit ölçüm sistemlerinin daima olarak güncellenmesi gerekiyor.
1972’den bu yana, Dünya’nın yavaşlamasını dengelemek için vakit zaman “artık saniye” uygulamasıyla saatlere fazladan bir saniye ekleniyor. Fakat 2016’dan bu yana bu türlü bir düzeltmeye gereksinim duyulmadı. Şu anda yaşanan hızlanma devam ederse, tahminen de gelecekte artık saniye eklemek yerine çıkarmak bile gerekebilir.
