Gelecekte gökyüzünün en karanlık sırları, Dünya’nın gürültüsünden uzakta, Ay’ın öteki yüzünde çözülebilir. NASA’nın üzerinde çalıştığı Ay Krateri Radyo Teleskobu (LCRT, Lunar Crater Radio Telescope) projesi, insanlık tarihinin en hassas radyo teleskoplarından birini Ay’ın uzak yüzeyine yerleştirerek, kozmosun en eski devirlerine ışık tutmayı hedefliyor. Yaklaşık 2,6 milyar dolarlık bütçeyle planlanan bu dev proje, Ay yüzeyindeki doğal bir kratere devasa bir tel ağ kurmayı amaçlıyor. Sistem, robotik araçlar tarafından kablolarla kratere gerilecek. Şayet gelişim süreci planlandığı üzere ilerlerse, LCRT, 2030’lu yıllarda faaliyete geçebilir.
Dünya yörüngesindeki uydu sayısının bilhassa özel dal öncülüğündeki Starlink üzere projelerle süratle artması, radyo astronomisi açısından büyük bir tehdit oluşturuyor. Radyo frekansı kirliliği, bilim insanlarının kozmosun derinliklerinden gelen zayıf sinyalleri algılamasını giderek zorlaştırıyor. Square Kilometre Array Observatory’den gökbilimci Federico Di Vruno’nun tabiriyle, bu durum cihana açılan pencereleri kendi elimizle kapatmamız manasına geliyor.
Parazitlerden uzakta, güvende
İşte tam da bu noktada, Dünya’dan gelen parazitten doğal olarak yalıtılmış olan Ay’ın uzak yüzü, gökbilim için eşsiz bir sığınak haline geliyor. NASA’nın JPL’deki takımı tarafından geliştirilen LCRT, bu avantajı kullanarak uzayın “kozmik karanlık çağ” olarak isimlendirilen erken devirlerine dair sinyalleri yakalamayı hedefliyor. Yaklaşık 350 metre çapındaki LCRT, 2020’de NASA tarafından desteklenen bir fikir olarak ortaya çıktı. Bugün proje, Kaliforniya’daki Owens Valley Radyo Gözlemevi’nde inşa edilen prototiple test evresine geçmek üzere. Tamamlandığında LCRT, yıkılan Arecibo Teleskobu’ndan büyük, Çin’in dev FAST teleskobundan ise biraz daha küçük olacak.
Bilim insanı Gaurangi Gupta’ya nazaran, LCRT yalnızca parazitten uzak bir gözlemevi olmayacak, tıpkı vakitte Dünya atmosferinin engellediği ultra uzun dalga boylarındaki sinyalleri tespit ederek kainatın yıldızlardan evvelki periyodunu, yani kozmik karanlık çağları gözlemleyebilecek. Bu devirde kainatın temel yapıtaşları nötr hidrojen, fotonlar ve karanlık unsurdu; bu da onu kozmoloji ve temel fizik açısından doğal bir laboratuvar haline getiriyor. İlk adımlar atılıyor
NASA, Ay yüzeyinden radyo müşahedelerine yönelik birinci adımını 2024 yılında attı. Intuitive Machines’in Odysseus aracıyla Ay’ın Dünya’ya bakan tarafına ulaştırılan ROLSES-1 aygıtı, birinci Ay radyo datalarını topladı. Lakin Dünya’ya dönük pozisyonundan ötürü topladığı sinyallerin neredeyse tamamı Dünya kaynaklıydı ve bilimsel bedeli sonlu kaldı. Bu yıl içinde ise NASA, Ay’ın uzak yüzüne küçük ölçekli bir radyo teleskop yerleştirerek, bu alandaki müşahedelerin uygulanabilirliğini bir kere daha sınayacak. Şayet bu denemeler muvaffakiyetle sonuçlanır ve gerekli bütçeler onaylanırsa, LCRT için süreç daha aydınlık olacak.
