Global ölçekte temiz enerji maksatları büyürken, bu dönüşümün görünmeyen lakin hayati bileşenlerinden biri kritik bir darboğaza dönüşüyor: yüksek tansiyon elektrik kabloları. Bilhassa açık deniz rüzgar çiftlikleri ve kıtalar ortası elektrik temasları için vazgeçilmez olan bu devasa kabloların arzında yaşanan sorun, yenilenebilir güce geçişi yavaşlatma tehlikesi yaratıyor. Danimarka merkezli kablo üreticisi NKT’nin CEO’su Claes Westerlind’in Bloomberg’e verdiği demeçte vurguladığı üzere, yüksek tansiyon gerçek akım (HVDC) kabloları artık küresel enerji altyapısının omurgasını oluşturuyor. Bu kablolar, bir nükleer santralin ürettiği kadar enerjiyi tek başlarına taşıyabilecek kapasitede. Lakin üretim süreçleri son derece karmaşık ve sermaye ağır olduğundan, tedarik zincirinde önemli darboğazlar yaşanıyor.
Bunlar kolay bir kablo değil
Bu kablolar sıradan bir kablo değil. Ekseriyetle bakır yahut alüminyumdan üretilen iletkenler, ip üzere burularak güçlendirilir. Üzerine uygulanan yalıtım katmanları, özel olarak inşa edilmiş devasa dikey fabrikalarda hassasiyetle yerleştirilir. En ufak bir yabancı unsur –örneğin bir kirpik bile– kabloda arızaya yol açabilir ve kent çapında elektrik kesintilerine neden olabilir. HVDC teknolojisi, 1950’li yıllarda NKT tarafından geliştirilmeye başlanmış ve bugün uzun uzaklıklı elektrik iletiminde verimliliğiyle ön plana çıkıyor. Son yıllarda yapılan büyük ölçekli projelerin yüzde 80 ila yüzde 90’ında bu teknoloji kullanılıyor. Lakin talebin bu kadar süratli artması, üretim kapasitesinin gerisinde kalmasına yol açtı. Fabrikalar yıllar sonrasına kadar dolmuş durumda ve her proje, farklı coğrafik ve teknik şartlara nazaran özel tasarım gerektiriyor.
80 milyon kilometrelik yeni şebeke gerekiyor
Uluslararası Güç Ajansı’nın bilgilerine nazaran, dünya çapında pak güç maksatlarının tutturulabilmesi için 2040’a kadar 80 milyon kilometrelik yeni şebeke altyapısının inşa edilmesi gerekiyor. Bu, son 100 yılda inşa edilenin neredeyse iki katı manasına geliyor – hem de yalnızca 15 yıl içinde. Açık gereksinim olmasına karşın, kablo üreticileri teknik nedenlerin yanı sıra ekonomik ve politik nedenlerle de kapasitelerini artırmakta yavaş davranıyor. Aktarılanlara nazaran yeni bir kablo fabrikası kurmanın maliyeti 1 ila 2 milyar Euro’yu bulabiliyor. Haliyle bu kadar büyük yatırımlar için onlarca yıllık uzun vadeli garanti talepler isteniyor.
Bazı ülkeler ve elektrik iletim operatörleri, “beklenti yatırımı” ismi verilen bir stratejiyle, şimdi netleşmemiş projeler için bile kablo siparişi vererek üreticilere teminat sunuyor. Fakat bu yaklaşım hâlâ istisnai bir durum. Kesim, yeni oyuncuların pazara girmesini zorlaştıran yüksek teknik bilgi ve altyapı gerekliliğiyle çevrili durumda.
Diğer yandan jeopolitik tansiyonlar de devreye giriyor. Çin, dünyanın en fazla HVDC çizgisini inşa etmiş olsa da NKT üzere Avrupa merkezli üreticiler, bilhassa ileri teknolojili sistemlerde teknik üstünlüğünü koruyor. Yeniden de, bilhassa son devirdeki global çatışmalar ve ticaret uyuşmazlıkları nedeniyle, Avrupa ve ABD’de bu çeşit kritik altyapı için yabancı tedarikçilere bağımlı hale gelme konusunda endişeler artıyor.
Sonuç olarak yenilenebilir güçteki büyüme, yalnızca güneş ve rüzgar üzere kaynaklara değil, bu enerjiyi inançlı ve verimli biçimde taşıyacak altyapıya da bağlı. Lakin bu altyapının en kıymetli halkalarından biri olan yüksek tansiyon kablolarında yaşanan kriz, dönüşümün suratını tehdit ediyor.
