Hapşırdığımızda birilerinin bize “Çok yaşa!” demesinin ya da gibisi âlâ dileklerde bulunmasının, aslında kökeni binlerce yıl öncesine dayanan global bir gelenek olduğunu biliyor musunuz? Günümüzde otomatikleşmiş bir nezaket sözü olsa da, bu alışkanlığın ardında epey değişik teoriler yatıyor.
Antik çağlardan Orta Çağ’a kadar uzanan devirlerde, beşerler hapşırmanın ruhun bedenden kısa müddetliğine ayrılmasına neden olduğuna inanıyordu. Bu nedenle, “Çok yaşa!” ya da “Tanrı seni korusun!” üzere sözler, ruhun makus ruhlar tarafından ele geçirilmesini yahut geri dönememesini engellemek maksadıyla söylenirdi. Bilhassa Roma İmparatorluğu devrinde, hapşırmanın çoklukla uygun bir alamet, bir cins kehanet olduğuna inanılır ve bu yüzden “Selamet” üzere dileklerle karşılık verilirdi.
En sık alıntılanan açıklamalardan biri , Kara Ölüm‘ün Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’yı kasıp kavurduğu 14. yüzyıldan beri “Tanrı seni korusun” tabirinin kullanıldığını sav ediyor. Bu salgın hastalık sırasında hapşırık vebanın tehdit edici bir işareti olarak görülüyordu. “Tanrı seni korusun” yahut “çok yaşa” demek bir düzgün dilek olarak kabul ediliyordu.
Yüzlerce yıldır devam eden gelenek
Günümüzde ise, bu eski inançların birden fazla unutulmuş olsa da, hapşırma sonrası uygun dilekte bulunma geleneği nezaket ve toplumsal bir alışkanlık olarak devam ediyor. Birçok kültürde, hapşırmanın akabinde uygun niyet göstergesi olarak bir karşılık beklenir. Bu, hem hapşıran şahsa verilen ehemmiyeti gösterir hem de toplum içinde yerleşik bir irtibat kuralı haline gelmiştir.
Kimi kültürlerde “Sağlık!“, bazılarında “Gürültüsüz yaşa!“, bazılarında ise yalnızca “Çok yaşa!” üzere farklı sözlerle bu gelenek sürdürülür. Yani, hapşırınca söylenen bu kelamlar, binlerce yıllık endişelerin, inançların ve nezaketin çağdaş hayatta yankılanan birer sembolüdür.
