Geçtiğimiz yıl Avustralyalı astronomlar, gökyüzünden gelen ve tüm başka sinyalleri bastıracak kadar güçlü, kısa müddetli bir elektromanyetik radyasyon patlaması tespit etti. Birinci başta, kozmostan gelen gizemli bir radyo sinyali üzere görünen bu olayın, aslında değişik bir kaynağa dayandığı ortaya çıktı: Yaklaşık 60 yıldır sessiz kalan bir zombi uydunun patlaması…
Patlamanın kaynağı, NASA’nın 1964 yılında fırlattığı Relay-2 isimli deneysel irtibat uydusuydu. Bu uydu, selefi Relay-1 üzere, Dünya’nın etrafını saran Van Allen radyasyon neslini haritalamak emeliyle uzaya gönderilmişti. 9 Haziran 1967’de, uydunun iki transponder’i de arıza verince misyonuna son verildi. O tarihten bu yana, yörüngede sessizce dolanmaya devam etti.
Ancak 13 Haziran 2024’te, Avustralya’daki Square Kilometer Array Pathfinder teleskobunu kullanan bilim insanları, 30 nanosaniyeden kısa süren harikulâde güçlü bir radyo sinyali algıladı. Curtin Üniversitesi’nden araştırmacı Clancy James, bu sinyali birinci tespit ettiklerinde yeni bir kozmik kaynak keşfettiklerini düşündüklerini belirtti: “Bu, çok kısa bir mühlet için gökyüzündeki başka her şeyi gölgede bırakan inanılmaz güçlü bir radyo darbesiydi.”
Başlangıçta sinyalin derin uzaydan geldiği varsayıldı. Lakin yapılan ayrıntılı tahliller ve arXiv’de yayımlanan ön çalışma, bu güçlü sinyalin kaynağının aslında Relay-2 uydusu olduğunu ortaya koydu. Yani uzayın derinliklerinden geldiği sanılan bu güç patlaması, yıllardır unutulmuş bir yapay objeden geliyordu.
Sinyal neden bu kadar güçlüydü?
Hızlı radyo patlamaları (FRB), ekseriyetle birkaç milisaniyelik müddetlerde ortaya çıkan, kozmik ölçekte son derece enerjik radyo dalgaları olarak biliniyor. Bu örnekteki üzere yalnızca 30 nanosaniyelik bir sinyalin bu kadar dikkat cazip olmasının nedeni, inanılmaz netliği ve güç seviyesi. Üstelik sinyal, teleskobun o anda tam olarak Relay-2’nin üzerinden geçmesiyle tıpkı vakte denk geldi.
Peki, yıllardır sessiz kalan bir uydu neden ansızın bu kadar güçlü bir sinyal yayar? Araştırmacılar bu soruya kesin bir cevap veremese de birkaç mümkünlük üzerinde duruyorlar. En kuvvetli varsayım, uydunun uzun yıllar boyunca statik elektrik biriktirmiş olması ve bir noktada bu yükü ansızın boşaltarak güçlü bir radyo patlamasına yol açması. Bir öbür mümkünlük ise, mikrometeor çarpması üzere fizikî bir etkileşim sonucu küçük bir plazma bulutunun oluşması ve bunun sinyale neden olması.
Relay-2 örneği, Dünya’nın yörüngesinde başıboş dolaşan, artık fonksiyonu kalmamış uyduların vakit zaman ne kadar beklenmedik tesirlere yol açabileceğini gösteriyor. Giderek artan sayıda eski uydu ve uzay çöpü, vakit zaman benzeri sinyallerin kaynağı olabiliyor. Bilim insanları için bu durum, kozmik kaynaklar ile insan üretimi parazitleri ayırt etmeyi gitgide zorlaştırıyor.
