NASA, komşu galaksi Andromeda’nın şimdiye kadarki en detaylı manzarasını paylaştı. Bu çarpıcı görsel, karanlık husus kavramını bilime kazandıran gökbilimci Vera C. Rubin‘e bir hürmet duruşu niteliğinde hazırlandı. Görsel, sırf NASA’nın Chandra X-ışını teleskobu ile değil, birebir vakitte ESA’nın XMM-Newton misyonu, Spitzer ve GALEX üzere emekli uzay teleskopları, COBE, Planck, Herschel ve Westerbork Radyo Teleskobu üzere çok sayıda yer ve uzay tabanlı müşahede aracıyla elde edilen bilgiler birleştirilerek oluşturuldu.
Muazzam detay ve detay
Farklı dalga uzunluklarında gözlemlenen bilgiler bir ortaya getirilerek, kainatın en büyük gizemlerinden biri olan karanlık maddeyi anlamamıza yardımcı olan galaksinin çok katmanlı bir portresi ortaya kondu. Her bir dalga uzunluğu, Andromeda hakkında farklı bir bilgi katmanı sunuyor. Özellikle Chandra’nın X-ışını verileri, galaksinin merkezindeki süper kütleli kara delik M31* etrafında yayılan yüksek güçlü radyasyonu gözler önüne seriyor. M31*, Samanyolu’nun merkezinde yer alan Sagittarius A*’dan neredeyse 25 kat daha büyük bir kütleye sahip: Sgr A*, Güneş’in 4,3 milyon katı iken, M31*’in kütlesi Güneş’in 100 milyon katı kadar. Ayrıyeten bu kara delik vakit zaman X-ışını parlamalarıyla dikkat çekiyor. Meğer Sgr A* görece daha sakin.
Vera C. Rubin’in anısına
Andromeda’nın bu görselde başrolde olmasının nedeni sadece yakınlığı değil. 2,5 milyon ışık yılı uzaklıktaki bu galaksi, Vera Rubin’in ihtilal niteliğindeki keşfine mesken sahipliği yaptı. 1960’larda Vera Rubin ve çalışma arkadaşları, Andromeda galaksisinin dönüş suratını hassas biçimde ölçtü. Spiral kolların beklenenden çok daha yüksek suratlarla döndüğü anlaşıldı. Bu müşahedeler galaksiyi saran, görünmeyen ve bilinmeyen bir unsurun varlığına işaret ediyordu. Bu görünmez kütle, Andromeda’nın yüksek dönüş suratına karşın dağılmamasını sağlayan yerçekimini sağlıyordu. Sırf görünen hususa ilişkin kütle, bu yerçekimini üretmek için kâfi değildi. Bu, karanlık maddenin varlığının birinci somut ispatıydı. O vakitten bu yana gökbilimciler, büyük kütleli tüm galaksilerin benzeri formda karanlık unsurla çevrili devasa haleler barındırdığını ortaya koydu. Bu keşif, kozmostaki unsurların birçoklarının bizim göremediğimiz, sırf kütleçekimsel tesirleriyle varlığını hissettiren bir yapıdan oluştuğunu mutlaklaştırdı. Yani yıldızlar, gezegenler, uydular, hatta bizim vücudumuz ve kapı komşumuzun kedisi üzere “görünen” her şey, aslında kainattaki toplam unsurun sadece küçük bir kısmını (yaklaşık %15’ini) oluşturuyor.
Bu büyük bilinmez, parçacık fiziğinin standart modelinin ötesinde yeni parçacıkların varlığına dair teorileri de beraberinde getirdi. Bilim insanları hâlâ karanlık maddeyi oluşturan yapı taşlarını tespit etmeye çalışıyor. Vera Rubin’in çalışmaları, sadece galaksilerin yapısını anlamamızı sağlamakla kalmadı; birebir vakitte kozmosa bakış açımızı kökten değiştirdi.
