İnsanlık, neredeyse çeyrek yüzyıldır kesintisiz olarak uzayda yaşıyor. Bu daima varlık, 2000 yılının Ekim ayında astronot Bill Shepherd ile kozmonotlar Yuri Gidzenko ve Sergei Krikalev’in Memleketler arası Uzay İstasyonu’na (UUİ) yerleşmesiyle başladı. Fakat bu uzun soluklu vazife, artık sona yaklaşmış durumda.
İstasyonun birinci modülleri 1998 yılında yörüngeye gönderilmişti. UUİ’nin 2030’da emekli edilmesi planlanıyor ve bu tarihte yapının temel bileşenleri, öngörülen vazife müddetini yaklaşık iki yıl aşmış olacak. Güneş panelleri, bağlantı sistemleri, bilimsel ekipmanlar üzere birçok bileşen yenilenebilir yahut yörüngede onarılabilir durumda olsa da, ömür modülleri ve taşıyıcı yapılar üzere ana kesimler için bu pek mümkün değil. Her kenetlenme, ayrılma ya da güneş ışığına maruz kalma döngüsü, istasyonun yapısal bütünlüğüne yeni bir yük bindiriyor. Hasebiyle, istasyonun ömrünü uzatmak mümkün olsa da, kalıcı bir tahlil olarak görülmüyor.
Bu nedenle NASA ve başka uzay ajansları, UUİ’nin akabinde mikro yerçekimi araştırmalarını sürdürebilecekleri alternatif platformlar üzerinde çalışıyor. Bu platformların büyük kısmı, ticari şirketler tarafından geliştiriliyor.
NASA, yayınladığı Uluslararası Uzay İstasyonu Geçiş Planı’nda gelecek yol haritasını açıkça ortaya koyuyor: Ajans, alçak Dünya yörüngesindeki faaliyetlerini özel şirketlerin inşa ve işletmesini üstlendiği uzay istasyonlarına devretmeyi planlıyor. Böylelikle NASA, bu tesisleri kullanan birçok müşteriden sırf biri haline gelecek. Araştırma altyapısı, kargo ve mürettebat nakliyatı da dâhil olmak üzere tüm hizmetlerin özel kesim tarafından sunulduğu sürdürülebilir bir pazar hedefleniyor.
Bu geçiş tamamlandığında, NASA kaynaklarını Ay ve Mars üzere daha uzak maksatlardaki beşerli vazifeler için kullanmayı planlıyor. Böylelikle alçak yörünge, kamu-özel iştirakiyle şekillenen yeni bir periyoda girecek.
İlk ticari istasyona geri sayım: Haven-1
Bu yeni periyodun birinci adımlarından biri, NASA tarafından desteklenen Vast isimli özel bir şirketin geliştirdiği Haven-1 uzay istasyonu olacak. Mayıs 2026’da fırlatılması planlanan istasyon, bugüne kadar kullanılan yapılardan epey farklı. UUİ yaklaşık 900 metreküplük hacme sahipken, Haven-1 yalnızca 45 metreküp büyüklüğünde olacak. Bu da, istasyonda kalıcı bir mürettebatın bulunamayacağı manasına geliyor.
Haven-1, astronotların SpaceX’in Dragon kapsülüyle kenetlenerek kısa periyodik vazifeler gerçekleştireceği, kompakt ancak inançlı bir araştırma platformu olarak tasarlandı. Şirketin şimdilik üç yıl içinde gerçekleştirmeyi planladığı dört misyon bulunuyor. Her vazifede astronotlar yaklaşık 10 gün boyunca istasyonda kalacak.
Vast CEO’su Max Haot, bu birinci misyonlarda öncelikli maksatlarının sistemin inançlı ve istikrarlı halde çalıştığını göstermek olduğunu belirtiyor. Tasarım süreci, hem vakit hem de maliyet açısından süratli ilerlemeye odaklanmış olsa da, astronot konforu da göz gerisi edilmemiş. Örneğin istasyonda özel olarak tasarlanmış yataklar da yer alacak.
Vast, ticari uzay istasyonu geliştiren tek şirket değil. Axiom Space de 2028 yılına kadar dört kişilik mürettebatı destekleyebilecek kendi istasyonunu fırlatmayı planlıyor. Bu istasyon, inşa kademesinde UUİ’ye kenetlenecek ve imali tamamlandığında bağımsız hale gelecek. Bu sayede geçiş süreci daha kesintisiz bir biçimde gerçekleşebilecek.
Ayrıca Blue Origin’in Orbital Reef projesi ve Çin’in halihazırda faaliyette olan Tiangong uzay istasyonu üzere diğer seçenekler de masada. Her biri, UUİ’nin vazife mühletinin sona ermesinden sonra da insanlığın uzayda kalıcı varlığını sürdürmesini sağlamayı amaçlıyor.
