Yolcu uçağı pazarında uzun yıllardır iki şirketin hakimiyeti kelam konusu: ABD’li Boeing ve Avrupalı Airbus. Lakin bu ikili yapı çok yakında yerini üçlü bir yarışa bırakabilir. Zira Çin’in devlet takviyeli uçak şirketi COMAC, son devirde bu alanda önemli bir atılım yapıyor. Birinci basamakta faaliyetlerini daha çok Çin ve Güney Asya ile sonlu tutan COMAC, küresel pazarda da kıymetli bir oyuncu olma yolunda ilerliyor. 2008 yılında kurulan ve bilhassa birinci yıllarında önemli meselelerle boğuşan COMAC, uzunca bir mühlet yalnızca Çin pazarı için uçak üretmekle yetindi. Şirketin ilk devir uçakları C909 üzere görece küçük yolcu uçaklarından oluşuyordu. Yolcu kapasitesi 78 ila 90 ortasında değişen C909, daha çok kısa uzaklıklı uçuşlar için ülkü bir model olarak görülüyordu. Bu yüzden Boeing ve Airbus üzere şirketler için bir tehlike arz etmiyordu. COMAC’in Airbus ve Boeing için gerçek manada bir rakibe dönüşmesi ise C919 ile oldu.
COMAC C919, Memleketler arası Havayolu Şirketlerinin Radarına Girdi
Boeing 737 ve Airbus A320 ile rekabet edecek formda geliştirilen COMAC C919, C909 üzere tek koridorlu bir model olsa da 168 yolcu kapasitesine sahip. Daha da kıymetlisi C909’dan daha uzun aralıklı uçuşlar gerçekleştirebiliyor. Bu da Boening 737 ve Airbus 320 üzere dünya genelinde yaygın olarak kullanılan yolcu uçaklarına alternatif olabileceği manasına geliyor. Nitekim COMAC Başkanı He Dongfeng de bu modele pek çok ülkeden ilgi olduğunu söylüyor.
Bugüne kadar yalnızca 19 adet C919 ticari hizmete girmiş durumda ama bu sayının süratle artması bekleniyor. COMAC, bu yıl sonuna kadar 30 yeni C919’un teslimatını gerçekleştirmeyi planlıyor. Şirket 2026’ye gelindiğinde yıllık üretim kapasitesini 50 adede çıkarmış olacak. Toplam sipariş sayısı ise 1.000’i aşmış durumda. Bunların büyük bir kısmı Çinli havayolu şirketlerine gidecek olsa da Çin dışında da bu uçaklara talep oluşmaya başlıyor. Nitekim Avrupa’nın en büyük havayolu şirketi Ryanair’in CEO’su Michael O’Leary bile C919’a açık kapı bırakıyor: “Çinliler bildiğiniz A320 üretiyor. Şayet yüzde 10-20 daha ucuz olursa, alırız,” diyerek fiyat rekabetinin COMAC’a önemli avantaj sağlayabileceğini söylüyor. Başka yandan Endonezya üzere Güney Asya ülkeleri de bu uçaklardan almak için görüşmelere başlamış durumda.
Bürokrasi ve Ambargolar Kısa Vadede COMAC’in Önünü Kesebilir
Fakat COMAC’ın memleketler arası alanda gerçek bir oyuncu hâline gelmesi için hâlâ önünde değerli bir engel var: Avrupa Birliği Havacılık Güvenliği Ajansı (EASA), Mayıs ayında yaptığı açıklamada C919’un Avrupa sertifikasyonu için en az üç ila altı yıl daha gerektiğini belirtti. Bu da COMAC’ın global pazarda süratli bir yayılım göstermesinin önünde kısa vadede teknik ve bürokratik manilerin bulunduğu manasına geliyor. COMAC’ın global yükselişinin önündeki bir öbür mahzur de Çin’in hâlâ büyük ölçüde yabancı tedarikçilere bağımlı olması. Bilhassa C919 modelinin üretiminde kullanılan bileşenlerin değerli bir kısmı ABD merkezli şirketlerden geliyor. Bank of America’nın Nisan ayında yayımladığı rapora nazaran C919, 48 Amerikan, 26 Avrupalı ve sırf 14 Çinli tedarikçiye bağlı. Donald Trump’ın Çin’e karşı kullandığı gümrük tarifeleri ve ambargolar da işin içine girince, bu dışa bağımlılık COMAC için önemli bir risk oluşturuyor. Lakin tüm bunlar kısa vade için geçerli. Zira Çin, üretimde dışa bağlılığı azaltmak için değerli bir atılım yapıyor. Hakikaten Comac uçaklarının üretiminde de önümüzdeki yıllarda yüzde 60 oranında yerelleştirme hedefleniyor.
C919’un ötesine baktığımızda ise COMAC’ın çok daha tezli amaçlara yöneldiği görülüyor. Şirket hâihazırda geniş gövdeli iki uçak (C929 ve C939) üzerinde çalışıyor. Öbür yandan süpersonik yolcu uçağı C949 için de çalışmalar sürüyor. Tüm bunları birlikte ele aldığımızda, COMAC önümüzdeki birkaç yıl içinde olmasa da daha orta vadede Airbus ve Boeing’e çok önemli bir rakip olacak üzere görünüyor.
