İnsanlık, bugüne dek Antarktika’da kalıcı bir yerleşim kurmadı. Kıtanın buzlarla kaplı, güçlü tabiatı lakin bilimsel araştırma istasyonları aracılığıyla kısa müddetli ikametlere imkan tanıyor. Meğer jeolojik ve paleontolojik bilgiler, Antarktika’nın bir vakitler tropik ormanlarla kaplı, bataklıklarla dolu ve dinozorların yaşadığı bir yer olduğunu gösteriyor.
Ne var ki beşerler Afrika’dan göç etmeye başladığında, kıta çoktan soğuk, ıssız ve yaşama elverişsiz hale gelmişti. Yeniden de bu, kıtanın tarih boyunca büsbütün insanlardan uzak kaldığı manasına gelmiyor. Māori efsanelerinde ismi geçen Polinezyalı kaşif Hui Te Rangiora’nın, 7. yüzyılda “güneşin görülmediği, sisli ve buzlarla kaplı” bir yere ulaştığı anlatılıyor. Bu tanımın, Antarktika’nın güney sularına yapılmış mümkün bir seyahate işaret ettiği düşünülüyor. Lakin çağdaş kayıtlar açısından Antarktika’nın birinci doğrulanmış müşahedesi, 1820 yılında Rus denizci Thaddeus von Bellingshausen’in tuttuğu seyir defterine dayanıyor.
Kıtaya dair en şaşırtan keşif ise, yüzyıllar sonra, 1985 yılında Şili’den bir bilim beşerinin karşısına çıktı.
Bir kafatası ile gelen yanıtsız sorular
7 Ocak 1985 tarihinde, Şili Üniversitesi Biyoloji ve Tabiat Bilimleri Profesörü Daniel Torres Navarro, Antarktika’daki Yámana Sahili’nde deniz atıkları toplarken enteresan bir şeye rastladı: Bir kafatası modülü, taşlı ve kumlu kumsalın içinde yarıya kadar gömülüydü.
“Yalnızca parieto-oksipital bölge görünüyordu” diyor Torres Navarro ve ekliyor: “Alın ve burun kısmı kumun altındaydı. Yüzeyi, mikroalgler nedeniyle yeşilimsi bir renk almıştı.” Hafriyat sonrası, iki üstçene kesimi ve âlâ korunmuş kimi dişler çıkarıldı. Lakin iki ön kesici diş bulunamadı ve etrafta yapılan taramalarda öbür bir kalıntıya rastlanmadı.
İlk tahlillerde, kafatasının genç bir bireye, büyük olasılıkla bir bayana ilişkin olduğu belirlendi. Torres Navarro ve takımı, bölgede araştırmalarını sürdürdü ve vakitle bir uyluk kemiği dahil olmak üzere öbür kemik modülleri da buldu. Bu kalıntıların kıyı boyunca dağılmış halde olduğu düşünülüyor.
Yapılan tahliller, bu genç bayanın büyük olasılıkla Şili kökenli olduğunu ve 1819–1825 yılları ortasında hayatını kaybettiğini gösteriyor. Lakin bu tarihler, bilinen birinci Antarktika seferlerinden bile daha erken bir periyoda işaret ediyor. Bu durum da akıllara değerli bir soruyu getiriyor: Bu kişi kıtaya nasıl ulaştı?
Torres Navarro’ya nazaran en mümkün senaryolardan biri, bayanın 19. yüzyılda bölgeye gelen bir fok avcıları kümesiyle birlikte kıtaya ulaşmış olması. Kümeden ayrılmış ya da bilinmeyen bir nedenle orada bırakılmış olabilir. Bir öbür ihtimal ise, bu kişinin bir gemi seyahati sırasında hayatını kaybetmiş olması ve periyodun yaygın uygulamalarına uygun halde denize gömülmesi. Ceset, okyanus akıntıları ve fırtınaların tesiriyle Antarktika kıyılarına taşınmış, akabinde da tabiat tarafından dağıtılmış olabilir.
Her ne olmuş olursa olsun, bugüne kadar kıtada bu bayana ilişkin kalıntılar dışında diğer hiçbir insan iskeletine rastlanmadı. Bu da keşfi hem istisnai hem de gizemli kılıyor.
Keşfin bilimsel kıymeti ne?
Kafatası ve öbür kemikler yalnızca arkeolojik bir bulgu olmanın ötesinde, Antarktika’nın insanlık tarihindeki yerine dair yeni sorular doğuruyor. Bu çeşit keşiflerin nadirliği, Torres Navarro ve takımını yıllarca birebir bölgeye dönmeye teşvik etti. Şimdi kalıntıların kaynağı tam olarak belirlenemese de, araştırmacılar bu bulgunun Antarktika tarihine dair anlatıyı yine şekillendirebileceğini düşünüyor.
