İnsan beyninin nasıl çalıştığı, bilim dünyasının hala tam olarak çözemediği en karmaşık mevzular ortasında yer alıyor. Onlarca yıl süren araştırmalara karşın, hafızanın nasıl oluştuğu ve anıların beyinde tam olarak nasıl depolandığı üzere temel sorulara verilen cevaplar net değil. Lakin bu alanda yürütülen yeni bir çalışma, uzun müddettir kabul gören birtakım varsayımları sorgulamaya açıyor.
Nature mecmuasında yayımlanan araştırma, hafızaların beyinde sabit noktalarda tutulmadığını, bilakis vakit içinde farklı hücre kümeleri ortasında dolaşabildiğini öne sürüyor. Bilhassa uzamsal hafıza, yani belli bir yere dair anılar üzerine ağırlaşan çalışmada, bu cins anıların tek bir hücre kümesinde sabit halde saklanmadığı gözlemlendi. Bu bulgu, hafıza oluşumu ve hatırlama süreçlerine dair genel kabul görmüş fikirleri yine değerlendirmeyi gerektirebilir.
Araştırmada deney hayvanı olarak fareler kullanıldı. Ancak klasik labirent testleri yerine, daha denetimli ve değişkenleri azaltılmış bir deney ortamı tercih edildi. Fareler, sabit süratte ilerleyen bir koşu bandında yürütüldü ve etrafları ekranlarla çevrilerek görsel ipuçları sonlandırıldı. Tıpkı vakitte her denemede burunlarına tıpkı koku verildi. Bu sayede dış faktörlerin minimuma indirildiği, epey istikrarlı bir test ortamı oluşturuldu.
Hafıza ile bağlantılı beyin hücrelerinin aktifliğini takip edebilmek için, nöronlar etkin hale geldiğinde parlayan özel bir kimyasal kullanıldı. Bu sayede, fare bir deney sırasında makul bir anıyı hatırladığında beyninde hangi hücrelerin devreye girdiği direkt gözlemlenebildi. Lakin sonuçlar, araştırmacıların başlangıçta beklediğinden hayli farklıydı.
Her denemenin birebir şartlar altında yapıldığı düşünülse de, beyinde her seferinde birebir hücrelerin aktifleşmediği görüldü. Deneyler ilerledikçe, hafızanın beyinde daima tıpkı yerde kalmadığı, vakitle farklı hücre kümelerinin bu fonksiyonu devraldığı ortaya çıktı. Araştırma takımının kıdemli isimlerinden Daniel Dombeck, bu kadar denetimli bir deneyde hücre aktivitesinin daha sabit olmasını beklediğini fakat tam bilakis rastladıklarını tabir etti.
Daha gidilecek çok yol var
Elbette, bu bulguların direkt beşerler için de geçerli olduğunu söylemek şimdilik mümkün değil. Lakin çalışmanın sunduğu bilgiler, hafıza sisteminin düşündüğümüzden çok daha dinamik bir yapıya sahip olabileceğini akla getiriyor. Evvelki araştırmalarda da öğrenme ve hatırlama süreçlerinin tek bir yol üzerinden işlemediği, bilakis hayli karmaşık sinirsel etkileşimlere bağlı olduğu gösterilmişti.
İnsanlar üzerinde misal bir çalışma yürütmek, farelerdeki kadar değişkenleri denetim altına almak açısından kolay olmayabilir. Lakin sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik üzere gelişmiş teknolojiler, bu çeşit deneylerin beşerler üzerinde de daha dengeli ve tekrar edilebilir halde yapılmasına imkan sağlayabilir.
