Bilim dünyasının en farklı elementlerinden biri olan sezyum (Cs), yumuşaklığı ve reaktivitesiyle sıradan metallerden ayrılıyor. O denli ki, plastik bir kaşıkla bile kesilebilecek kadar yumuşak olan bu metal, tıpkı vakitte ölümcül derecede tehlikeli.
Altın üzere parlayan bu unsur, oda sıcaklığında bile zorla kararlı kalırken, 30 dereceye yaklaşan bir ısıda erimeye başlıyor. Bu da, insan bedeni sıcaklığının bile sezyumu sıvı hale getirmek için kâfi olduğu manasına geliyor.
Sezyumun bu kadar tehlikeli olmasının asıl nedeni ise, suyla temas ettiğinde verdiği şiddetli tepkime. En ufak bir damla bile, patlamaya yol açacak kadar büyük bir güç açığa çıkarabiliyor. Hatta sadece havadaki nemle temas etmesi bile önemli sonuçlar doğurabiliyor. Bu yansıma sırasında ağır ısı, yüksek basınç ve yanıcı hidrojen gazı ortaya çıkıyor. Bu nedenle sezyum sıradan bir kapta değil; özel olarak tasarlanmış cam ampullerde, hava geçirmeyen ortamlarda, mineral yağların altında ya da vakumlu ambalajlarda saklanmak zorunda.
Yumuşak yapısı şaşırtıyor
Yumuşak yapısı da bu kararsızlığın bir yan eseri. Mohs sertlik ölçeğine nazaran insan tırnağının sertliği 2,5 iken, sezyumun sertliği yalnızca 0,2. Yani talktan, grafitten ve pek çok yumuşak husustan bile daha kırılgan. Dokunduğunuzda hali bozulur, yavaşça ısıttığınızda erir, suya değdiğinde ise şiddetle patlar…
Bu kadar riskli bir elementin fiyatı ise hiç de düşük değil. Yüksek saflıkta bir gram sezyum, 10 doların üzerinde bir pahaya sahip. Ucuz değil zira üretimi zahmetli, taşınması tehlikeli ve korunması epeyce zahmetli.
Ancak bu kadar tehlikeli bir elementin bu kadar bedelli olmasının elbette geçerli bir sebebi de var. Sezyum, atomik düzeyde inanılmaz bir hassasiyete sahip. Titreşim frekansı o kadar kararlı ki, vaktin en hassas halde ölçülmesinde referans olarak kullanılabiliyor. Bugün kullandığımız atom saatlerinin temelinde sezyum var. GPS sistemlerinden finansal ağlara, laboratuvar aygıtlarından irtibat altyapılarına kadar pek çok sistem, saniyenin mutlaklığını sağlamak için sezyuma güveniyor.
Sezyumun günlük hayatta kullanımı
Günlük hayatta direkt kullanım alanı neredeyse yok denecek kadar az olsa da, sezyumun özel alanlarda değerli rolleri bulunuyor. Vakum tüplerinde, kızılötesi detektörlerde, ışığa hassas birtakım sensörlerde ve petrol sondaj teknolojilerinde sezyum bileşiklerinden yararlanılıyor. Ayrıyeten radyoaktif sezyum izotopları, tıpta gayeye yönelik kanser tedavilerinde de kullanılabiliyor.
Altına benzeyen görünümüne karşın, sezyum onun tam zıttı bir karaktere sahip: Kararsız, saldırgan ve hayli narin… Ona yaklaşmak özel bilgi, hakikat ekipman ve önemli bir dikkat gerektiriyor. Lakin tüm bu risklerin gerisinde, çağdaş dünyanın hassas ölçüm gereksinimine hizmet eden kıymet biçilmez bir element yatıyor.
