Bilim insanları, bir volkan harekete geçmeye başlamadan evvel etrafındaki ağaçlarda fark edilebilir bir değişim yaşandığını fark etti: Yaprak renkleri yoğunlaşıyor, yeşilin tonu daha ağır hale geliyor. Bu müşahede, uzaydan yapılacak müşahedelerle birleştirildiğinde, volkanların erken ihtar sinyallerini anlamak için farklı bir sistem sunuyor.
NASA ile Smithsonian Enstitüsü, bu renk değişimlerini uzaydan takip edebilmek için birlikte çalışıyor. Kullandıkları araçlar ortasında Landsat 8 üzere uydular ve AVUELO isimli havadan bilgi toplama sistemleri yer alıyor. Grup, bu doğal reaksiyonun volkan patlamalarından evvel havaya salınan karbondioksitle irtibatlı olduğunu düşünüyor. Ağaçlar bu gazı emdikçe, yapraklar daha canlı bir yeşile bürünüyor.
Volkan patlamaları elbette her vakit varsayım edilebilir olaylar değil. Lakin yaklaşık 1.300 faal ya da potansiyel olarak faal volkanın bulunduğu gezegenimizde, iddia edebilmek birden fazla vakit fark yaratıyor. Zira yalnızca patlamanın olduğu noktadaki değil, etraf bölgelerdeki beşerler da risk altında. Fırlayan taşlar, kül bulutları ya da sızan zehirli gazlar direkt tehlike yaratırken; çamur akıntıları ve hatta tsunamiler üzere dolaylı sonuçlar daha uzak yerleri bile etkileyebiliyor.
İlk işaret: Karbondioksit
Karbondioksit üzere gazların volkanlardan yükselmesi, bu sürecin erken işaretlerinden biri olarak kabul ediliyor. Fakat bu gazı uzaydan tespit etmek hiç de kolay değil. Kükürt dioksit üzere gazlar daha rahat izlenebiliyor lakin karbondioksit, bilhassa dağlık ya da ormanlık alanlarda görece daha güç takip edilebiliyor.
Geleneksel tekniklerde araştırmacıların direkt volkanın yakınına gidip ölçüm yapması gerekiyor. Lakin bu her vakit mümkün değil. Hem volkanlar her yerde kolay ulaşılır yerlerde değil hem de bu çeşit müşahedeler vakit ve ekipman gerektiriyor. Bu yüzden ağaçların gösterdiği reaksiyonlar alternatif bir yol sunuyor.
Bu alandaki çalışmalardan biri Houston Üniversitesi’nden volkanolog Nicole Guinn tarafından yürütüldü. Guinn, Sicilya’daki Etna Yanardağı etrafındaki ağaçları incelemek için Landsat 8’in yanı sıra NASA’nın Terra ve Avrupa Uzay Ajansı’nın Sentinel-2 uydularından gelen manzaralardan yararlandı. Araştırma sonucunda, yaprak rengindeki değişimle etraftaki karbondioksit seviyeleri ortasında direkt bir münasebet olduğu ortaya kondu.
Uydularla toplanan dataların doğruluğunu test etmek için alana da inilmesi gerekiyor. İklim bilimci Josh Fisher’ın liderliğindeki bir grup, 2025’in Mart ayında Kosta Rika’daki Rincon de la Vieja yanardağı etrafında bir saha çalışması yaptı. Karbondioksit ölçümleri yapıldı, ağaç yapraklarından örnekler toplandı. Fisher, bu cins çalışmaların ekolojiyle volkan biliminin tam kesişim noktasında yer aldığını söylüyor.
Her yerde işe yaramayabilir
Yine de bu usulün her yerde işe yaraması beklenmiyor. Ağaçların olmadığı volkan etrafları ya da mevsimsel değişimlerin etkilediği bölgelerde bu prosedürün hudutlu kalabileceği açık. Ayrıyeten çevresel hastalıklar ve kuraklık üzere faktörler de yaprak renklerini etkileyebiliyor. Lakin yeniden de uygun şartlarda, bu değişimlerin potansiyel bir erken ihtar aracı olabileceği düşünülüyor.
Bu alandaki tedbirlerin tesiri daha evvel de görülmüştü. Örneğin, 2017 yılında Filipinler’deki Mayon Yanardağı’nda yapılan ölçümler, yaklaşan patlamayı günler öncesinden ortaya koymuştu. Alınan ihtarlar doğrultusunda yaklaşık 56 bin kişi bölgeden tahliye edilmiş ve 2018’in başında gerçekleşen patlamada büyük bir can kaybı yaşanmamıştı.
NASA’dan Florian Schwandner durumu şöyle özetliyor: “Volkanlar kelam konusu olduğunda hiçbir sinyal tek başına kâfi değildir. Ancak bu da elimizdeki kesimleri tamamlamaya yardımcı olabilir.”
