Apollo misyonlarından bu yana Ay’dan getirilen taşlar, bilim insanları için adeta bir vakit kapsülü misyonu görüyor. Ortadan geçen onlarca yıla karşın, bu örnekler hala yeni sorulara kapı aralıyor. En dikkat cazip bulgulardan biri de birtakım Ay taşlarının güçlü bir manyetik alana maruz kaldıklarını göstermesi. Bu epeyce enteresan zira Ay’ın bugün bu türlü bir manyetik alanı yok.
Ay’ın geçmişte süreksiz bir manyetik alana sahip olmuş olabileceği düşünülüyor, fakat bu alanın nasıl oluştuğu hala netleşmiş değil. MIT’de yürütülen ve Science Advances mecmuasında yayımlanan yeni bir çalışmada, bu soruya yeni bir karşılık öneriliyor. Araştırmaya nazaran, Ay’ın yüzeyine çarpan büyük bir asteroid, kısa müddetliğine Ay’ın zayıf manyetik alanını güçlendirmiş olabilir. Taşlardaki bu izler de o sırada oluşmuş olabilir.
Son yıllarda yapılan müşahedeler ve Çin’in Chang’e misyonlarından elde edilen veriler, Ay’ın erken devirlerinde zayıf da olsa bir manyetik alana sahip olduğunu gösteriyor. Ama bu alanın nasıl ortaya çıktığı konusu hala net değil. Olağanda, bu türlü alanlar gezegenlerin çekirdeklerinde dönen sıvı metallerin oluşturduğu “dinamo” tesiriyle oluşur. Lakin Ay’ın çekirdeği hem küçük, hem de manto ile ortasında önemli bir sıcaklık farkı yok. Bu da klasik dinamo düzeneğinin burada işlememesi manasına geliyor.
Bu nedenle farklı açıklamalar ortaya atılıyor. 2022’de yapılan bir çalışmaya nazaran, genç Ay’ın yüzeyi erimiş kaya ile kaplıydı. Bu dev lav denizleri vakitle soğuyarak ağır kütleler haline geldi ve çekirdeğe yanlışsız çöktü. Bu hareketlilik süreksiz sıcaklık farkları yaratıp kimi periyotlarda kısa müddetli manyetik alanların oluşmasına yol açmış olabilir.
Başka bir bakış açısı ise manyetik izlerin direkt Ay’ın iç süreçleriyle değil, çarpma olaylarıyla bağlantılı olduğunu savunuyor. 2021’de yayımlanan bir çalışmada, daha evvel ölçülen manyetik izlerin tahlil sistemlerinden kaynaklı yanlış yorumlanabileceği öne sürülmüştü. Yeni testlerde CO₂ lazerle tahlil edilen örneklerde, bu izlerin birtakım durumlarda meteorit ya da kuyruklu yıldız çarpmalarıyla ilişkilendirilebileceği görüldü.
MIT’den Benjamin Weiss ve Rona Oran’ın daha evvelki simülasyonlarında, bu çarpışmaların Ay’ın zayıf manyetik alanını süreksiz olarak güçlendirebileceği fikri ortaya atılmıştı. Yeni araştırmada bu fikri bir adım ileriye taşıdılar. Bilhassa Ay’daki büyük Imbrium havzasını oluşturan çarpışmayı temel alan simülasyonlar, çarpma anında oluşan plazma bulutunun, Ay’ın etrafına yayılarak zayıf alanı yaklaşık 40 dakikalığına güçlendirmiş olabileceğini gösteriyor.
Araştırmacılar ayrıyeten, çarpmanın yarattığı şok dalgalarının etraftaki kayaçları atomik seviyede tekrar düzenleyip, bu süreksiz alanla hizalanmalarına neden olmuş olabileceğini düşünüyor. Weiss bu durumu “manyetik bir alanın içinde havaya atılan iskambil kartlarının birebir istikamete dönerek yere inmesi” halinde tanım ediyor.
Ay’dan getirilecek yeni örnekler, bu teorilerin doğrulanması açısından kritik olabilir. Bilhassa NASA’nın Artemis misyonlarıyla toplanacak taşlar, hem manyetik izleri hem de çarpma tesirlerinin fizikî sonuçlarını incelemek için yeni fırsatlar sunabilir. Lakin bu çeşit araştırmaların kesintiye uğramaması için Artemis II ve III üzere misyonların planlandığı üzere yürütülmesi büyük kıymet taşıyor.
