Uçsuz bucaksız okyanusların ortasında, haftalarca yahut aylarca yol alan devasa gemileri düşünün. Bu âdeta yüzen kentlerde hayatın bir an bile nasıl durmadığını, ışıkların nasıl hiç sönmediğini ve navigasyon sistemlerinin nasıl kusursuzca çalıştığını hiç merak ettiniz mi?
Tüm bunların ardındaki görünmez güç, geminin kendi kendine ürettiği elektriktir. Pekala karadan kilometrelerce uzakta, bir prize bağlı olmadan bu güç nasıl sağlanıyor? Biz de bu içeriğimizde bu büyüleyici sistemin nasıl işlediğine daha yakından bakacağız.
Gemiler aslında taşınabilir santrallerden farksız
Aslında gemiler, kendi gücünü üreten dev birer taşınabilir santral gibidir. Bu güç, geminin beyni ve kalbi olan köprüüstü seyrüsefer aygıtlarından, mürettebatın ve yolcuların ömür alanlarındaki aydınlatmaya, mutfaktaki fırından makine dairesindeki pompalara kadar her şeyi çalıştırır.
Elektrik olmadan çağdaş bir geminin hareket etmesi, tarafını bulması ve en değerlisi inançlı bir biçimde seyretmesi imkânsızdır. Bu nedenle gemilerde elektrik üretimi kesintisiz, emniyetli ve her şartta çalışacak formda tasarlanmış birden fazla sisteme dayanır.
Gemilerin güç santralleri ise jeneratörler
Gemilerde elektrik üretiminin temel taşı dizel jeneratörlerdir. Kısaca “jeneratör” olarak anılan bu makineler, aslında dizel yakıtla çalışan büyük motorların bir alternatöre bağlanmasıyla oluşur. Motorun ürettiği mekanik güç, alternatör tarafından elektrik gücüne dönüştürülür. Tıpkı bir otomobilin motorunun tekerlekleri döndürmesi gibi, jeneratör motoru da elektrik üreten kısmı çalıştırır.
Genellikle büyük gemilerde, geminin tüm güç gereksinimini karşılayabilecek kapasitede birden fazla (genellikle 3 ila 5 adet) dizel jeneratör bulunur. Bu jeneratörler, gereksinime nazaran tek tek yahut birlikte çalıştırılarak hem yakıt tasarrufu sağlar hem de birinin arızalanması durumunda oburlarının devreye girmesiyle güç sürekliliğini garanti eder.
Peki gemi seyir hâlindeyken daha verimli bir metot yok mu?
Elbette var. İşte burada şaft jeneratörleri devreye giriyor. Geminin ana makinesi, pervaneyi döndürmek için dev bir şaftı çevirir. Şaft jeneratörü de bu dönme hareketinden faydalanarak, yani ana makinenin gücünden “çalarcasına” elektrik üretir. Bu formül, gemi seyir hâlindeyken ekstra yakıt harcamadan elektrik üretilmesini sağladığı için epey verimli ve ekonomiktir.
Tabii gemi limandayken yahut çok düşük süratlerde seyrederken ana makine çalışmadığı yahut kâfi devranda dönmediği için bu sistem kullanılamaz. Bu durumlarda yine dizel jeneratörlere başvurulur.
Acil durumlarda ne oluyor?
Gemilerde güvenlik her şeyden evvel gelir. Ana jeneratörlerin hepsinin tıpkı anda arızalanması üzere çok düşük bir ihtimale karşı bile tedbir alınır. Bu tedbirin ismi acil durum jeneratörüdür. Bu jeneratör, ekseriyetle geminin daha üst kısımlarında, makine dairesinden uzakta ve korunaklı bir bölmede bulunur.
Herhangi bir tehlike anında (örneğin yangın yahut su baskını) ana güç kaynakları devre dışı kalırsa, acil durum jeneratörü otomatik olarak devreye girer. Bu jeneratörün vazifesi tüm gemiyi beslemek değil, hayati değere sahip sistemleri çalıştırmaktır.
Gemilerde kullanılan elektrik evlerimizdekiyle birebir mı?
Hem evet hem de hayır. Çoklukla tansiyon ve frekans bedelleri farklılık gösterir. Gemilerde 440V üzere daha yüksek tansiyonlar kullanılır ve bu tansiyon, aydınlatma ve prizler için transformatörler aracılığıyla 220V yahut 110V’a düşürülür. Ayrıyeten karada çoklukla 50 Hz frekans standardı kullanılırken, gemilerde 60 Hz daha yaygındır.
Gemilerde yenilenebilir güç kaynakları kullanılıyor mu?
Evet, günümüzde etraf dostu tahliller gemilerde de giderek yaygınlaşmakta. Bilhassa yeni inşa edilen gemilerde, yardımcı sistemlerin güç muhtaçlığını karşılamak yahut aküleri şarj etmek için güneş panelleri ve hatta rüzgâr türbinleri kullanılmaya başlanmıştır. Tekrar de bu sistemler şimdi ana güç kaynağı olacak kapasitede değiller.
Gemiler limandayken elektriği nasıl sağlar?
Gemiler limana yanaştığında çoklukla kendi jeneratörlerini çalıştırmaya devam ederler lakin birtakım çağdaş limanlarda, gemilerin limandayken jeneratörlerini kapatıp karadan elektrik almasını sağlayan “kıyıdan elektrik besleme” sistemleri bulunmaktadır.
