Yıllardır bilim dünyasındaki genel kanı, insanların yetişkinliğe ulaştıktan sonra yeni nöronalar üretmeyi bıraktığı istikametindeydi. Bilim dünyasında genel olarak kabul gören bu inanışa nazaran yetişkin beyninde hücresel yenilenme neredeyse imkânsızdı ve öğrenme ya da hafıza üzere fonksiyonlar sadece mevcut beyin hücreleriyle yürütülüyordu. Fakat İsveç merkezli Karolinska Enstitüsü’nde vazifeli bilim insanları tarafından yayımlanan yeni bir araştırma, bu inancın temellerini sarsacak bulgular ortaya koyuyor. Araştırmaya göre insan beyni, yıllardır inanılan tersine, ileri yaşlara kadar yeni nöronlar üretmeye devam ediyor. Bu üretim, öğrenme, hafıza ve duygusal istikrar açısından hayati kıymete sahip hipokampus bölgesinde gerçekleşiyor. Yetişkin Beyni de Nöron Üretmeye Devam Ediyor
Yeni yayımlanan bu araştırma, 2013 yılında yeniden Karolinska Enstitüsü’nde yapılan ve yetişkinlerde de yeni nöronların oluşabileceğini ortaya koyan çalışmanın devamı niteliğinde. O devir karbon-14 izotopu kullanılarak beynin muhakkak bölgelerindeki hücrelerin doğum tarihleri hesaplanmış, bu da yetişkin beyinde yeni nöronların varlığına dair birinci somut kanıt olarak kabul edilmişti. Lakin bu müşahede, kelam konusu hücrelerin kökeni hakkında net bir bilgi sunmamıştı. Yeni çalışma ise bu boşluğu dolduruyor: Araştırmacılar, hipokampustaki nöronların direkt öncül (progenitor) hücrelerden üretildiğini ve bu hücrelerin yaşlılık periyodunda bile bölünmeye devam ettiğini ortaya koydu.
Araştırmanın başındaki isim olan Profesör Jonas Frisén‘in açıklamasına nazaran, “Bu araştırmayla birlikte artık yeni nöronların kaynağını direkt tespit edebiliyoruz. Bu da yetişkin beyninde hala faal bir hücre üretim süreci olduğunu doğruluyor.”
78 Yaşına Kadar Yeni Hücre Oluşumu Gözlemlendi
Ekip, yaşları bebeklikten 78’e kadar uzanan bireylere ilişkin beyin dokularını inceledi. Bu incelemelerde sadece öncül hücrelerin varlığı değil, faal halde bölündükleri de net biçimde gözlemlendi. Araştırmacılar, bu süreci daha âlâ anlayabilmek için ileri seviye teknikler kullandı. Tek hücre çekirdeği RNA dizilemesiyle gen aktivitesi haritalandı; Akabinde hücrelerin gelişim evreleri makine tahsili ve akış sitometrisiyle tahlil edildi. RNAscope ve Xenium isimli mekânsal transkriptomik araçlarla yapılan görüntülemeler ise yeni nöronların hipokampusun öğrenme ve hafıza fonksiyonlarıyla ilişkili “dentate gyrus” isimli bölgesinde üretildiğini kesin olarak ortaya koydu.
Tüm Beyinler Birebir Değil: Kimi Daha Fazla, Kimi Daha Az Nöron Üretiyor
Araştırma yalnızca yetişkin beyinde yeni nöron oluşumunu belgelemekle kalmadı, tıpkı vakitte bu sürecin bireyden şahsa önemli farklılıklar gösterdiğini de ortaya çıkardı. Birtakım bireylerde öncül hücreler bol ölçüde bulunurken, kimilerinde bu hücrelerin neredeyse hiç görülmediği tespit edildi. Bu durum, genetik faktörler ya da ömür biçimi üzere ögelerin beyin hücre yenilenmesinde ne derece tesirli olduğu sorusunu gündeme getirdi.
Profesör Jonas Frisén, bu farklılıkların hem beyin gelişimiyle ilgili anlayışımızı derinleştireceğini hem de nörolojik hastalıkların tedavisinde yeni yaklaşımlara ilham verebileceğini belirtiyor: “Bu çalışmayla beynin ömür uzunluğu nasıl değiştiğine dair kıymetli bir modül yerine oturdu. Bulgular, nörodejeneratif ya da psikiyatrik hastalıklar için rejeneratif tedavilerin önünü açabilir.”
Elbette nöron üretiminin yaşlılıkta mümkün olması, bunun her bireyde yüksek oranda gerçekleştiği manasına gelmiyor. Ayrıyeten, bu yeni hücrelerin işlevsel olarak entegre olup olmadığı da hâlâ net değil. Yeniden de, bu bulgular mevcut sinirbilim anlayışına önemli bir güncelleme getirecek nitelikte.
