Bilim insanları, genomumuzda uzun mühlet “önemsiz” olarak kabul edilen DNA dizilerinin, aslında genlerin aktifliğini denetim eden bilinmeyen bir kod içerdiğini keşfetti.
1940’larda sitogenetikçi Barbara McClintock, mısırda transpozon elementler (TE’ler) yahut “zıplayan genler” olarak isimlendirilen genleri tanımladı. Bunlar, özünde genom içinde farklı yerlere hareket edebilen DNA dizileri. Bilim insanları birinci başta bu keşfe kuşkuyla yaklaştılar, lakin on yıllar sonra bu genlerin yalnızca “zıplamadığı”, tıpkı vakitte neredeyse her organizmada da bulunduğu konusunda hemfikir oldular.
Daha sonra, TE’lerin insan genomunun yaklaşık %45’ini oluşturduğu tespit edildi. Milyonlarca yıl boyunca kolay ve tekrarlayan bir süreçle çoğalmayı başardıkları anlaşılıyordu.
Bu tekrarlayan süreç, dizilerin neredeyse tıpkı görünmesine neden oldu ve bu nedenle eski ve artık jenerasyonu tükenmiş virüslerden kalan genetik bir kalıntı olarak değerlendirildiler. Bugün, birtakım TE’lerin makul hücre tiplerindeki yakınlardaki genlerin aktivitesini denetim eden “genetik anahtarlar” üzere davrandığını biliyoruz.
Yeni araştırmalar, bu eski viral DNA modüllerinin bilhassa erken embriyonik gelişim sırasında genlerin açılıp kapanmasını düzenlediğini gösteriyor. Geliştirilen yeni tahlil teknikleri sayesinde, MER11 isimli bir TE (transpozon elemanı) ailesi dört alt kümeye ayrıldı; bu kümelerin yaş ve korunma seviyesine nazaran sınıflandırılması, daha evvel fark edilmeyen düzenleyici fonksiyonları ortaya çıkardı.
Özellikle MER11_G4 alt kümesi, gen söz düzenlemesi üzerinde güçlü bir tesire sahip. LentiMPRA üzere ileri deneysel tekniklerle insan kök ve hudut hücrelerinde test edildiğinde, bu alt kümenin gen aktivitesini bariz biçimde etkilediği, kısa DNA motifleri aracılığıyla genlerin ne vakit açılıp kapanacağını belirleyen anahtarlar üzere davrandığı tespit edildi. Epigenetik işaretlerle yapılan karşılaştırmalar, yeni sınıflandırma yaklaşımının evvelki prosedürlere nazaran genetik düzenleme işlevleriyle daha uygun örtüştüğünü ortaya koydu.
Meğer virüsler DNA’yı değiştirmiş
Araştırma, “çöplük DNA” diye tabir edilen bu viral izlerin evrimsel süreç içinde fonksiyonel hale geldiğini ve insanları öteki primatlardan farklılaştıran gelişim süreçlerinde etkin rol oynadığını ileri sürüyor. Yani başka bir deyişle, geçmişteki primat atalarımızın maruz kaldığı birtakım virüsler, bizi bugünkü beşerler yapmış olabilirler.
Peki lakin bugün maruz kaldığımız virüsler sanki bizi ileride neye dönüştürecek?
