Pasifik Okyanusu’nun ortasında, haritada bile yerini bulmakta zorlanabileceğiniz küçük bir ada ülkesi sessizce büyük bir yok oluşa hazırlanıyor. Yaklaşık 11 bin kişinin yaşadığı Tuvalu, dünyanın en düşük rakımlı ülkelerinden biri. Fakat artık bu özelliği, onun en büyük kırılganlığı haline gelmiş durumda.
Deniz düzeyindeki yükseliş, Tuvalu’yu direkt tehdit ediyor. Uzmanlara nazaran önümüzdeki 25 yıl içinde, yüksek gelgitler sırasında ülkenin neredeyse tamamı su altında kalabilir. Bu senaryo bir felaketten öte, Tuvalu’nun fizikî varlığının sonu manasına geliyor. Bir vakitler mavi suları ve mercan resifleriyle bir turizm cenneti olarak hayal edilen bu ada, artık yaşanabilirliğini yitiriyor.
Tuvalu’nun yaşadığı sıkıntılar yalnızca deniz düzeyinin yükselmesiyle hudutlu değil. Okyanus suları, adanın yeraltı tatlı su kaynaklarını tuzlandırıyor. Bu da halkın neredeyse büsbütün yağmur suyuna bağımlı hale gelmesine neden oluyor. Lakin iklim krizinin bir öbür yüzü olan kuraklık, yağmur ölçüsünü da her yıl biraz daha azaltıyor.
Tarım yapmaya uygun değil
Topraklar ise tarım yapmaya uygun değil. Tuzlu ve geçirgen bir yapıya sahip olan toprak, temel besin üretimini neredeyse imkansız kılıyor. Ada halkının klasik besin kaynağı olan balıklar da ya sayıca azalıyor ya da mercanların beyazlamasıyla gelişen mikroalgler nedeniyle zehirli hale geliyor. Ciguatera isimli toksinlerin bulaştığı bu balıklar, sıhhat problemlerine yol açabiliyor. Evvelden kendi kendine yetebilen bir toplum olan Tuvalu, artık ithalata bağımlı bir ömür sürüyor.
Deniz düzeyinin yükselişi, sadece bir etraf sorunu değil, tıpkı vakitte önemli bir adalet sorunu. Tuvalu’nun global sera gazı salımına katkısı yok denecek kadar az. Lakin iklim krizinden en fazla etkilenen ülkelerin başında geliyor. Bu nedenle Tuvalu, yıllardır memleketler arası alanda iklim adaleti gayreti veriyor.
Küçük ülkenin büyük savaşı
2002 yılında, Avustralya ve ABD üzere yüksek emisyonlu ülkelere karşı tüzel adımlar atma tehdidinde bulunan Tuvalu, tıpkı vakitte Kyoto Protokolü’nün devamı niteliğindeki Doha Değişikliği için çaba etti. 2021 yılında ise Antigua ve Barbuda ile birlikte Birleşmiş Milletler’e başvurarak, iklim değişikliğinin milletlerarası hukuk kapsamında değerlendirilmesini sağlayacak COSIS isimli komitenin kurulmasına öncülük etti. Bu teşebbüs, iki yıl sonra Milletlerarası Deniz Hukuku Mahkemesi’nde açılan davayla somutlaştı.
Ülke bir yandan milletlerarası arenada çaba verirken, öbür yandan kendi hudutları içinde de tahlil arayışlarını sürdürüyor. Başşehir Funafuti’de kıyı şeritleri güçlendirildi, arazi ıslah çalışmalarıyla yer bir metre yükseltildi. Lakin bu çeşit tedbirlerin sonlu bir tesiri olacağı da açık. Göç, artık konuşulan bir gerçeklik. Avustralya’nın sunduğu “iklim vizesi” programına olan ağır ilgi, Tuvalu halkının yarısından fazlasını cezbetmiş durumda. Tekrar de yöneticiler, göçün “son çare” olması gerektiğini vurguluyor.
Gerçek bir ülkenin dijital tekrar inşası
Tüm bu tehditlere karşı Tuvalu, pes etmek yerine farklı bir yol izlemeye karar verdi. 2022 yılında dönemin Dışişleri Bakanı Simon Kofe, ülkenin dijital olarak tekrar inşa edileceğini açıkladı. Maksat, fizikî olarak yok olsa bile Tuvalu’nun egemenliğini, kültürünü ve kimliğini dijital ortamda yaşatmak. Ülkenin tüm adalarının üç boyutlu modelleri çıkarıldı, anayasası güncellendi ve sonlarının dijital olarak da kalıcı olduğu ilan edildi. Müzikler, öyküler ve danslar bile dijital arşivlerde korunuyor.
Bu dijital dönüşüm, pek çok teknik zorlukla karşı karşıya. Ülkenin en kıymetli gelir kaynaklarından biri olan “.tv” alan ismi kiralamaları sayesinde yıllık yaklaşık 10 milyon dolar kazanılsa da, hala fiber internet altyapısı bulunmuyor. Taşınabilir aygıtlarla görüntü izlemek bile sıkıntı, uydu internet tahlilleri ise epeyce değerli.
Tuvalu, okyanus sularına karşı sadece kıyılarını değil, geleceğini de savunmaya çalışıyor. Fizikî varlığı tehdit altında olabilir ancak sesini duyurmakta ısrarcı. Sular Tuvalu’yu yutsa bile, dijital hafızasıyla dünyaya “biz vardık ve buradayız” demeye devam edecek.
