Evrenin en şiddetli olayları ortasında süpernovalar ve gama ışını patlamaları uzun müddettir dorukta yer alıyor. Lakin gökbilimciler artık bu sonları altüst eden, bugüne kadar gözlemlenen en güçlü kozmik patlamaları ortaya çıkardı: “aşırı nükleer süreksiz olay” — ya da kısaca ENT (Extreme Nuclear Transients). Araştırmacılara nazaran bu, Büyük Patlama’dan bu yana gözlemlenen en güçlü patlama.
Havai Üniversitesi Astronomi Enstitüsü’nden Jason Hinkle liderliğindeki araştırma grubu, bu inanılmaz patlamaları Science Advances mecmuasında yayımlanan yeni bir çalışmayla tanıttı. ENT’ler, şimdiye kadar bilinen tüm yıldız mevti tiplerinden çok daha güçlü ve uzun ömürlü parlamalar sergiliyor. Üstelik bu olaylar sırf birkaç hafta değil, yıllar boyunca ışımaya devam ediyor.
Büyük bir yıldızın acı dolu sonu
ENT olayları, Güneş’ten en az üç kat büyük bir yıldızın, devasa bir üstün kütleli kara deliğin pençesine düşmesiyle başlıyor. Bu etkileşim, standart “gelgit bozunma olayları”ndan çok daha yıkıcı. Yıldız, ani bir patlamayla yok olmaktansa, yavaş ve acı verici bir süreçle paramparça ediliyor. Akabinde yıldızın kalıntıları, kara deliğin etrafında bir disk halinde dolanarak yıllar süren parlak bir ışıma yaratıyor.
Astronomlara nazaran bu olaylar, tipik gelgit bozunma olaylarından yaklaşık on kat daha parlak. Ayrıyeten çok daha uzun müddet boyunca güç yayıyorlar. Hatta kimileri, kozmosta şimdiye kadar kaydedilen en güçlü süpernovadan 25 kat fazla enerji salıyor.
Gaia bilgilerinde birinci izler
Hinkle ve grubu, Avrupa Uzay Ajansı’nın Gaia misyonu kapsamında elde edilen geniş data setlerini incelerken, 2016 ve 2018 yıllarında kaydedilen ve olağan dışı biçimde uzun süren kimi ışık parlamaları fark etti. Bu parlamalar, uzak galaksilerin merkezlerinden geliyor ve klasik patlamalardan farklı olarak haftalar değil, yıllar boyunca görünür kalıyordu.
Şimdiye dek gözlemlenen en güçlü ENT, Gaia18cdj olarak isimlendirilen olay. Bu tekil olay, sırf bir yıl içinde Güneş’in tüm hayatı boyunca yayacağı gücün yüz katını saçtı. Karşılaştırma yapmak gerekirse, bir süpernova çoklukla yalnızca Güneş’in toplam gücü kadar güç üretir.
Bu harikulâde patlamaların tahlili, gökbilimcilere yalnızca yıldızların mevtini değil, birebir vakitte muhteşem kütleli kara deliklerin nasıl büyüdüğünü manaya talihi da sunuyor.
Araştırmanın ortak müelliflerinden Benjamin Shappee, bu cins müşahedelerin erken kozmosta kara delik büyümesini anlamak için kritik olduğuna dikkat çekerken ENT’ler, cihanın şimdikinden çok daha etkin olduğu bir periyotta, kara deliklerin nasıl beslendiğini ve büyüdüğünü ortaya koyduğunu. Ayrıyeten o devirlerde galaksilerin hem yıldız oluşturma hem de kara deliklerini besleme konusunda bugünkünden on kat daha ağır olduğunu ekledi.
