Evrenin birinci vakitlerine dair hala çok az şey biliyoruz. Bilhassa de, “Kozmik Karanlık Çağ” olarak isimlendirilen ve yaklaşık birinci 100 milyon yılı kapsayan devir, bilim dünyası için büyük bir gizem olmaya devam ediyor. Bu periyotta şimdi hiçbir yıldız oluşmamıştı ve münasebetiyle kozmosa yıldız ışığı şimdi ulaşmamıştı. Işığın yokluğu, bu devrin direkt gözlemlenmesini son derece sıkıntı hale getiriyor.
Ancak gökbilimciler, cihanın bu karanlık evresine dair izleri öbür yollarla sürmeye çalışıyor. Bu yollardan en umut verici olanı, hidrojen atomlarının yaydığı ve “21 santimetre çizgisi” olarak bilinen radyo dalgalarını tespit etmek. Bu çok özel sinyaller, cihanın o birinci yıldızsız periyoduna dair bilgi taşıyor olabilir. Artık ise bu sinyali yakalayabilmek için dikkat cazibeli bir teklif gündemde: küçük bir radyo teleskopun Ay yörüngesine gönderilmesi.
Yeryüzündeki radyo teleskoplar büyük ölçüde gelişmiş olsa da, insan faaliyetlerinden kaynaklanan radyo parazitlerinden büsbütün korunmaları mümkün değil. İşte bu noktada Ay devreye giriyor. Bilhassa Ay’ın Dünya’ya bakmayan uzak yüzü, bu parazitlerden izole bir ortam sunuyor. Gökbilimciler, bu bölgenin Güneş Sistemi’ndeki en “sessiz” radyo ortamı olabileceğini düşünüyor.
Bu fikir, Birleşik Krallık öncülüğünde geliştirilen ve “CosmoCube” ismi verilen bir vazifeyle gerçeğe dönüşebilir. Vazife kapsamında, yaklaşık bir küçük buzdolabı büyüklüğünde küçük bir radyo teleskopun Ay’ın yörüngesine yerleştirilmesi planlanıyor. Böylelikle Ay’ın kendisi, Dünya’dan gelen radyo gürültüsüne karşı doğal bir kalkan vazifesi görecek.
Cambridge Üniversitesi Cavendish Laboratuvarı’ndan Dr. Eloy de Lera Acedo, bu fikrin gerisindeki bilim insanlarından biri. Ona nazaran bu teklif, sadece teknolojik olarak mümkün hale geldiği için değil, birebir vakitte şu anki bilimsel gereksinimle da direkt örtüştüğü için değerli. “Ay’ın uzak tarafı, erişilebilirliği olan ve doğal olarak korunmuş bir müşahede alanı sunuyor” diyor.
Küçük teleskop, büyük görev
CosmoCube önerisi, Avrupa Uzay Ajansı’nın kısa vadeli ve düşük bütçeli bilim misyonları ortasında yer alıyor. Misyon bütçesi en fazla 50 milyon euro olarak belirlenmiş durumda ve amaç, beş yıl içinde fırlatmaya hazır hale gelmek. Bu çapta vazifeler çoklukla dar kapsamlı olsa da, bilimsel tesirleri epeyce büyük olabiliyor.
Dr. de Lera Acedo’ya nazaran bu misyon, kozmosun tabiatına dair en büyük sorulardan birine ışık tutabilir: Yıldızların ve galaksilerin nasıl oluştuğu. “İlk yıldızlar oluşmadan evvel geçen yaklaşık 100 milyon yıllık periyoda dair neredeyse hiç bilgimiz yok” diyor ve devam ediyor: “Bu devir, kozmosun geçirdiği en esaslı dönüşümlerden birine konut sahipliği yapıyor. Karanlık, kolay bir yapıdan; parlak, karmaşık ve yıldızlarla dolu bir kainata geçişin yaşandığı bu süreci anlamak, kozmoloji açısından büyük ehemmiyet taşıyor.”
Bu periyotta var olan yegane ögenin hidrojen olduğu düşünülüyor. Bilim insanları, bu elementin doğal olarak yaydığı radyo dalgalarını tespit ederek erken cihan hakkında çıkarımlar yapmayı hedefliyor.
Daha evvel de denendi
Aslında bu çeşit bir müşahede birinci defa önerilmiyor. Yaklaşık altı yıl evvel, Çin’in Chang’e-4 uzay aracı ile birlikte vazife yapan Hollanda öncülüğündeki bir teleskop, Ay’ın uzak tarafından radyo astronomisi yapılabileceğini muvaffakiyetle göstermişti. Fakat bu yeni teklif, direkt Kozmik Karanlık Çağ’a odaklanmış olması bakımından farklı bir mana taşıyor.
CosmoCube misyonu kabul edilir ve hayata geçirilirse, bilim dünyası için büyük bir boşluğu doldurabilir. Cihanın karanlıktan aydınlığa geçiş sürecini anlamak, sırf yıldızların nasıl oluştuğunu değil, tıpkı vakitte kozmosun genel evrimini de daha âlâ kavramamıza yardımcı olabilir.
