Yapay zekâ akıllı telefonlarımızdan hastanelerdeki teşhis sistemlerine kadar hayatımızın her köşesine sızmış durumda. Bu inanılmaz teknoloji hayatımızı kolaylaştırırken, “Acaba her şey denetimimiz altında mı?” sorusunu da beraberinde getiriyor.
İşte bu noktada yapay zekâ etik kuralları ve yasal düzenlemeler devreye giriyor. Tıpkı her ülkenin kendine mahsus trafik kuralları olması üzere, yapay zekâ konusunda da farklı ülkeler farklı yaklaşımlar sergiliyor. Peki hangi ülkeler yapay zekâ konusunda daha katı?
Liderlik koltuğu şüphesiz onda: Avrupa Birliği
Yapay zekâ düzenlemeleri denince akla birinci gelen ve bu hususta en katı yaklaşımı sergileyen yapı elbet Avrupa Birliği‘dir. Avrupa Birliği’nin hazırladığı Yapay Zekâ Yasası (AI Act), dünya genelinde bir standart belirleme potansiyeline sahip. Pekala Avrupa Birliği’nin kurallarını bu kadar katı yapan ne?
Avrupa Birliği’nin yaklaşımı “risk temelli” bir model üzerine heyeti. Yani bir yapay zekâ sisteminin topluma ve insanlara getirebileceği riske nazaran farklı kurallar uygulanıyor. Bu model dört ana kategoriye ayrılıyor:
- Kabul Edilemez Risk: İnsan davranışlarını manipüle eden, toplumsal puanlama üzere uygulamalar yahut insanların zafiyetlerinden faydalanan sistemler bu kategoriye giriyor ve büsbütün yasaklanıyor.
- Yüksek Risk: Sıhhat, eğitim, işe alım, kritik altyapılar ve hukuk üzere alanlarda kullanılan yapay zekâ sistemleri bu kümede yer alıyor. Bu sistemlerin piyasaya sürülmeden evvel şeffaflık, insan kontrolü, güvenlik ve data kalitesi üzere çok sıkı kaideleri yerine getirmesi gerekiyor.
- Sınırlı Risk: Sohbet botları üzere yapay zekâ sistemlerinin, kullanıcıya bir makineyle etkileşimde olduğunu açıkça belirtmesi mecburî tutuluyor. Buradaki hedef ise şeffaflığı sağlamak.
- Minimal Risk: Görüntü oyunları yahut spam filtreleri üzere çok düşük risk taşıyan uygulamalar için ek bir yasal mecburilik getirilmiyor.
Kanada
Avrupa Birliği’ne benzeri formda risk odaklı bir yaklaşım benimseyen Kanada, Yapay Zekâ ve Bilgi Yasası (AIDA) taslağı üzerinde çalışıyor.
Bu yasa da bilhassa yüksek tesirli yapay zekâ sistemleri için hesap verebilirlik, şeffaflık ve güvenlik kontrolleri üzere katı kurallar getirmeyi amaçlıyor.
Çin
Çin’in yaklaşımı Avrupa Birliği’nden biraz daha farklı. Çin, yapay zekâyı düzenlerken daha çok toplumsal istikrarı ve ulusal denetimi ön planda tutuyor.
Özellikle algoritmik teklif sistemleri ve üretken yapay zekâ (ChatGPT gibi) mevzularında dünyanın en katı kurallarından kimilerini uygulamaya koymuş durumdalar. Bu kurallar, algoritmaların nasıl çalıştığına dair şeffaflık ve içerik kontrolü üzere zorunluluklar içeriyor.
Türkiye
Türkiye, Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi ile bu alandaki yol haritasını çizmiş durumda. Şu anda ülkemiz Avrupa Birliği Yapay Zekâ Kanunu’na paralel, kendi yasal düzenlemeleri üzerinde çalışmalarını sürdürüyor.
Henüz maddeleşmiş kapsamlı bir metin olmasa da ülkemizin de emniyetli ve sorumlu yapay zekâ unsurlarını benimsediği ve bu istikamette adımlar attığı bilinmekte.
Bu ülkelerin dışında dünyanın geri kalanı ise şimdilik daha esnek ve kesime özel düzenlemeleri tercih ederek yenilikçiliği engellememeyi hedefliyor. Hâlihazırda zati birçok ülke de Avrupa Birliği’nin düzenlemelerine uymayı tercih ediyor.
Avrupa Birliği’nin Yapay Zekâ Yasası nedir?
Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası, yapay zekâ uygulamalarını taşıdıkları riske nazaran sınıflandıran ve bilhassa yüksek riskli sistemler için güvenlik, şeffaflık ve insan kontrolü üzere katı zorunluluklar getiren kapsamlı bir yasal çerçevedir. Gayesi, emniyetli ve insan odaklı bir yapay zekâ ekosistemi oluşturmaktır.
Yapay zekâda etik kurallar neden bu kadar kıymetli?
Etik kurallar yapay zekânın adil olmayan kararlar vermesini (örneğin işe alımlarda ayrımcılık yapmasını), özel hayatın kapalılığını ihlal etmesini ve insanlara ziyan vermesini önlemek için hayli kıymetli. Bu kurallar, teknolojiye olan inancı artırmakla birlikte toplumsal faydayı en üst seviyeye çıkarmayı hedefliyor.
