Kendi kendine giden arabalar artık bilim kurgu sinemalarından çıkıp hayatımızın bir kesimi olmaya başladı. Trafikte bizi bir yerden bir yere büsbütün otonom halde götürebilen akıllı arabalar, konforlu bir gelecek vaat etse de akıllara değerli bir soruyu getiriyor… Ya bir kaza olursa?
Normal bir kazada muhakkak şartlar haricinde direksiyondaki insan hatalı bulunur. Pekala direksiyonda kimsenin olmadığı, tüm denetimin yapay zekâda olduğu bir senaryoda faturayı kime keseceğiz?
Yapay zekâda kasıt aranabilir mi?
Teknolojinin bu süratli ilerleyişi, mevcut maddeleri adeta bir imtihandan geçiriyor zira maddelerimiz, kabahatin ve cezanın temelinde “insan iradesini” temel alıyor. Yani bir yanılgı yapıldığında, o yanılgıyı yapan kişinin kasıtlı mı yoksa ihmalkâr mı davrandığına bakılıyor lakin bir yapay zekâ, “kasıtlı” yahut “ihmalkâr” olabilir mi?
İşte bu noktada işler karışıyor. Otonom bir araba, bir trafik kazasına karıştığında sorumluluk kime ilişkin olacak? Aracı üreten firmaya mı, yazılımı kodlayan mühendise mi, yoksa aracın sahibi olan size mi?
1. Araç sahibinin sorumluluğu
Günümüzde piyasada bulunan otonom arabaların birden fazla tam otonom değil. Yani makul durumlarda şoförün müdahalesine gereksinim duyuyorlar. “Seviye 2” yahut “Seviye 3” otonomi olarak bilinen bu sistemlerde, şoförün her an direksiyona geçmeye hazır ve dikkatli olması bekleniyor.
Eğer araç sürücüyü uyardığı hâlde şoför vaktinde müdahale etmezse ve bir kaza meydana gelirse, sorumluluk büyük ihtimalle yeniden şoförde oluyor. Yani otomobiliniz akıllı bile olsa, günümüzde direksiyonu tam ona devretmek pek çok ülkede yasalar çerçevesinde de aslında mümkün değil.
Ancak “Seviye 5” olarak isimlendirilen tam otonom, yani direksiyonu ve pedalı bile olmayan arabalar yaygınlaştığında bu durum değişecek. İşte o vakit gözler öteki sorumlulara çevrilecek.
2. Üretici firmanın sorumluluğu
Otonom bir arabanın kazası eğer bir üretim kusurundan yahut sensör ve fren üzere donanımsal bir arızadan kaynaklanıyorsa, oklar direkt üretici firmayı gösterir. Tıpkı yanılgılı bir elektronik eşyada olduğu üzere, “ayıplı mal” kavramı burada da devreye girer.
Üretici, aracın inançlı bir halde çalışacağını taahhüt eder. Şayet bu taahhüt, teknik bir kusur nedeniyle yerine getirilmezse, kazanın türel ve maddi sorumluluğu üreticiye yüklenir. Hatta kimi büyük araba firmaları şimdiden, kendi ürettikleri tam otonom araçların yapacağı kazalarda sorumluluğu üstleneceklerini açıklamaya başladı.
3. Yazılımı geliştirenlerin sorumluluğu
Otonom arabaların beyni, karmaşık kodlardan oluşan yapay zekâ yazılımıdır. Pekala ya kaza, bir donanım kusurundan değil de yazılımdaki bir açıktan yahut yanlış bir kod satırından kaynaklanırsa? İşte bu en güçlü senaryolardan biri. Bir yazılım milyonlarca satır koddan oluşur ve her ihtimali öngörmek neredeyse imkânsızdır.
Yapay zekâ aldığı kararları tecrübelerinden öğrenerek geliştirir. Bu öğrenme sürecinde beklenmedik bir karar alarak kazaya sebep olması durumunda, “Bu yanılgının sorumlusu kim?” sorusu daha da gri bir hâl alır.
Bunu Türkiye koşullarında ele alırsak mevcut Türk Ceza Kanunu’na göre bir yazılımın ya da yapay zekânın “suçlu” olarak kabul edilmesi mümkün değil zira ceza sorumluluğu yalnızca gerçek bireylere, yani insanlara aittir. Bu durumda sorumluluk, öngörülebilir bir yanılgıyı önlemeyen yahut test sürecini eksik yürüten yazılım şirketine yahut mühendislere yöneltilir.
Yapay zekâya “elektronik kişilik” verilebilir mi?
Bu karmaşık tablo karşısında hukukçular, geleceğe yönelik radikal tahlilleri tartışmaya başlamış durumda. Bunlardan en dikkat çekeni ise “elektronik kişilik” kavramı. Bu fikir, en gelişmiş yapay zekâ sistemlerine tıpkı bir şirket üzere, hudutlu bir türel kişilik tanınmasını öneriyor. Bu sayede yapay zekânın neden olduğu bir ziyanı karşılamak için ona ilişkin bir sigorta fonu yahut mal varlığı oluşturulabilecek.
Tabii bu fikir beraberinde birçok etik ve felsefi soruyu da getiriyor. Bir makineye “kişilik” vermek, ona haklar ve sorumluluklar yüklemek ne manaya gelir? Bu, insan olmanın tarifini değiştirir mi?
Özetlemek gerekirse yapay zekâ ve otonom arabalar hayatımıza girdikçe, adalet ve sorumluluk kavramlarını yine düşünmemiz gerekecek. Gelecekte bir kaza anında hatalıyı bulmak, elbet yalnızca bir olay yeri incelemesi değil, tıpkı vakitte karmaşık bir teknoloji ve hukuk bilmecesi çözmek manasına gelecek.
