Duke Üniversitesi’nde yürütülen bir araştırma, orta yaşta yapılacak kolay bir beyin taramasının, kişinin biyolojik yaşlanma suratını ve uzun vadeli sıhhat risklerini ortaya koyabileceğini gösteriyor. Bilim beşerlerine nazaran bu usul, yaşla birlikte artan hastalıkların öngörülmesine yardımcı olabilecek güçlü bir araç olabilir.
Araştırmanın temelini, yaşla birlikte ortaya çıkan fizikî ve zihinsel değişimlerin sadece kronolojik yaşa değil, biyolojik yaşlanma suratına da bağlı olduğu fikri oluşturuyor. Biyolojik yaş, bedenin ne kadar süratli yıprandığını gösteriyor ve bu süreç herkes için tıpkı biçimde ilerlemiyor. Kimi bireyler, takvim yaşıyla uyumlu bir halde yaşlanırken, kimileri çok daha erken yaşta yaşlılık belirtileri göstermeye başlayabiliyor.
Çalışmada, MRI ile alınan beyin imajlarından yararlanıldı. Bilim insanları, bu manzaralardan beyin yüzey alanı, gri unsur hacmi ve hipokampus üzere bölgelerin boyutlarını tahlil ederek kişinin yaşlanma suratını hesaplayabilen özel bir sistem geliştirdi. “DunedinPACN” ismi verilen bu sistem, 1970’li yıllarda başlatılan ve hala devam eden Dunedin Araştırması’na katılan 860 kişinin datalarıyla oluşturuldu.
Elde edilen sonuçlara nazaran, daha süratli yaşlanan bireylerin beyinlerinde, yaşlı erişkinlerde görülen yapısal değişiklikler çok daha erken yaşta ortaya çıkıyor. Bu bireyler, hafıza ve düşünme testlerinde daha düşük performans sergilerken; beyinlerinde Alzheimer üzere hastalıklara taban hazırlayabilecek bariz farklılıklar tespit edildi. Bilhassa hipokampus hacminin küçük, ventriküllerin ise büyük olması, daha süratli yaşlanan beyinlerin ortak özelliklerinden biri olarak öne çıkıyor. Bu yapısal değişikliklerin, ilerleyen yaşlarda bilişsel gerileme ve sıhhat sıkıntılarıyla ilişkili olduğu belirtildi.
Araştırmayı yürüten sinirbilimci Prof. Ahmad Hariri, 40’lı yaşlarda yapılan bir MRI taramasının, şahsî sıhhat seyahati hakkında kıymetli ipuçları verebileceğini söz ediyor. Hariri’ye nazaran, “beynin nasıl yaşlandığını anlamak, bedenin genel yaşlanma suratını varsayım etmek için güçlü bir gösterge” olabilir.
Daha da çarpıcı olan bulgu ise şu: En süratli yaşlanan bireylerin önümüzdeki yıllarda kronik bir hastalığa yakalanma riski yüzde 18 daha yüksek. Bu kümenin erken mevt riski ise yüzde 40 oranında artıyor. Hariri, bu bilgilerin tabiplere sırf bugünü değil, gelecekteki sıhhat durumlarını da daha net görebilme imkânı sunduğunu vurguluyor.
Beyni erken yıprananlara makus haber
Araştırma grubu, bu sonuçları test etmek için 52 ile 89 yaşları ortasındaki 624 kişinin beyin taramalarını inceledi. Bulgular, beyinleri daha erken yıpranan bireylerin, ileri yaşlarda demans üzere bilişsel hastalıklara yakalanma mümkünlüğünün yüzde 60 daha fazla olduğunu gösterdi. Bu şahıslarda zihinsel gerileme belirtileri daha erken yaşlarda başlıyor.
Buna karşılık, daha yavaş yaşlanan bireylerin beyin yapıları genel olarak daha sağlam kalıyor. Bu kümenin korteksleri daha kalın, hipokampusları daha büyük ve ventrikülleri daha küçük. Bu farklar, yalnızca zihinsel sıhhatte değil, kalp-damar hastalıkları, teneffüs problemleri ve inme üzere önemli sıhhat sorunları açısından da daha düşük risk manasına geliyor. Birebir şahıslarda daha uzun ve sağlıklı bir ömür beklentisi olduğu da gözlemlendi.
Araştırmada ayrıyeten, gri ve beyaz husus ortasındaki yoğunluk farkı da tahlil edildi. Bu oran, beyin dokusunun ne kadar sağlıklı olduğunu ve yaşlanma sürecine ne ölçüde direndiğini gösteren diğer bir belirleyici olarak değerlendirildi.
Çalışmanın kıymetli yanlarından biri de örneklem kümesinin çeşitliliği. Araştırmaya dahil edilen bireyler sırf tek bir coğrafyadan değil; farklı sosyoekonomik geçmişlere ve etnik kökenlere sahip bireylerden oluşuyor. Hariri, bu durumun geliştirilen aracın çok daha kapsayıcı ve genel geçer sonuçlar sunmasını sağladığını belirtiyor.
