Sırtlanlar, timsahlar yahut kaplanlar üzere günümüzde güçlü çene yapılarıyla bilinen hayvanlar, ısırma kuvveti açısından etkileyici örnekler sunuyor. Lakin tabiattaki en keskin dişlerin kime ilişkin olduğunu sorduğumuzda, yanıtı ne bugünün ormanlarında ne de okyanuslarında bulabiliyoruz. Bu sorunun cevabı için, vaktin çok daha derinlerine, yarım milyar yıl öncesine gitmek gerekiyor.
Konodontlar olarak bilinen küçük, yılan balığına emsal canlılar, yaklaşık 500 milyon yıl evvel Prekambriyen periyotta ortaya çıktı ve yaklaşık 300 milyon yıl boyunca varlıklarını sürdürdüler. Yalnızca birkaç santimetre uzunluğundaki bu canlıların çeneleri yoktu. Fakat ağızlarında, “element” ismi verilen, son derece ince ve sert diş gibisi yapılar bulunuyordu. Bu yapıların uçları, yalnızca 2 mikrometre genişliğindeydi; bu da onları bilinen en keskin biyolojik yapılardan biri haline getiriyor.
Monash Üniversitesi’nden Dr. Alistair Evans’ın da belirttiği üzere, bu diş gibisi elementler neredeyse dişten dışarı çıkan iğneler üzere dizilmekteydi. Bilhassa Wurmiella excavata isimli tıpta, bu yapılar yukarı-aşağı değil, soldan sağa hareket eden, jilet üzere keskin bir tertip içerisinde çalışıyordu. Araştırmacılara nazaran bu sıra dışı sistem, avlarını parçalamada tesirli ve eşsiz bir sistem sağlıyordu.
Bristol Üniversitesi’nden paleobiyolog Philip Donoghue ise, 2012 yılında yayımlanan bir araştırmada konodontların diş yapısını daha yakından inceledi. Donoghue ve grubu, bu hassas yapıların nasıl çalıştığını, ne çeşit bir beslenme davranışı sergilediklerini anlamaya çalıştı. Araştırmalar, konodontların günümüz omurgalıları üzere çiğnemek yerine, her bir keskin dişin ucuna odaklanarak avlarını parçaladıklarını ortaya koydu. Güçlü bir çene yerine, stratejik olarak yerleştirilmiş, keskin uçlu dişler sayesinde besleniyor, avlarını adeta ince dilimlere ayırıyorlardı.
Donoghue bu mekanizmayı şöyle açıklıyor: “Bu bıçak gibisi dişler evvel art kısımda kapanıyor, öne yanlışsız hareket ediyor ve akabinde tekrar açılıyor.” Bu sistem, ağızda oluşan basıncı avın makul noktalarına yönlendirerek tesirli bir kesme fonksiyonu sağlıyordu.
İlginç bir öbür bulgu ise konodontların, vakitle aşınan bu minik diş yapılarını onarma yahut yine bileme yetisine sahip olabileceği. Ne yazık ki bu yetenek, evrimsel süreçte bugünün hayvanlarına aktarılmamış üzere görünüyor.
Bugün yaşayan canlılar ortasında diş yapıları ve çene gücü açısından dikkate bedel pek çok çeşit bulunuyor. Lakin bilinen en keskin diş gibisi yapıların, günümüzden yüz milyonlarca yıl evvel yaşamış ve artık büsbütün yok olmuş bir çeşide ilişkin olması, evrimsel sürecin ne kadar yaratıcı ve şaşırtan olabileceğini bir defa daha gösteriyor.
