Cihanımız yuvarlak cisimlerle dolu: gezegenler, yıldızlar, uydular… Hepsi tabiatları gereği global bir yapıya sahip. Lakin gökbilimciler, Samanyolu Galaksisinin derinliklerinde alışılmadık derecede kusursuz bir küre tespit etti. Ne bir gezegen, ne bir yıldız, ne de bir uydu olan bu göksel nesne, biçimiyle bilim dünyasını büyüledi. Adı harikalığından geliyor
Avustralya’daki Western Sydney Üniversitesi’nden astrofizikçi Miroslav Filipovic ve grubu tarafından keşfedilen bu gizemli küre, büyük ihtimalle bir süpernova kalıntısı (SNR) — yani dev bir yıldızın patlaması sonucu oluşan ve şok dalgalarıyla genişleyen gaz ve toz kabuğu. Süpernova kalıntıları uzayda az görülmese de, bu örnek epeyce sıra dışı. Zira formu neredeyse eksiksiz bir küre.
Bu eşsiz geometri nedeniyle Filipovic ve grubu kalıntıya Yunanca’da “mükemmel” manasına gelen Teleios ismini verdi. Resmi olarak G305.4–2.2 olarak tanımlanan Teleios, aslında büsbütün tesadüfen keşfedildi. Filipovic, Güney Yarımküre gökyüzünü tarayan ASKAP (Australian Square Kilometre Array Pathfinder) isimli radyo teleskobunun yeni imgelerini incelerken dikkatini çeken fevkalâde dairesel hali fark etti ve daha derinlemesine araştırmaya başladı. Bir sanat yapıtı kadar simetrik
ASKAP ve Murchison Widefield Array bilgilerini kullanan araştırmacılar, Teleios’un iki muhtemel boyut ve uzaklık senaryosunu kıymetlendirdi. Buna nazaran kalıntı, Dünya’dan yaklaşık 7.175 ışık yılı uzaklıkta ise çapı yaklaşık 46 ışık yılı; şayet uzaklığı 25.114 ışık yılı ise çapı tam 157 ışık yılı olabilir. Hangi senaryo geçerli olursa olsun, bu derece simetrik bir yapının oluşması büyük bir istisna.
Teleios’un dairesellik oranı yüzde 95,4 olarak ölçüldü. Bu da onu bilinen en simetrik süpernova kalıntılarından biri yapıyor. Halbuki ülkü teorik modeller her ne kadar SNR’lerin dairesel olmasını öngörse de, gerçekte bu yapılar ekseriyetle düzensizdir. Bunun sebebi, patlamanın asimetrik gerçekleşmesi ya da kalıntının yayılırken etrafındaki gaz ve tozla etkileşime girmesidir. Lakin Teleios’ta bu tıp bozulmalara dair hiçbir iz bulunmuyor. Neden bu kadar kusursuz?
Bu kadar kusursuz bir formun ardında, bulunduğu pozisyonun tesirli olduğu düşünülüyor. Teleios, Samanyolu düzleminin 2,2 derece altında yer alıyor. Bu bölge, yıldızlararası gaz ve toz açısından epeyce seyrek. Münasebetiyle kalıntı, çevresel etkileşim olmadan serbestçe genişlemiş olmalı.
Ancak Teleios’un tek sıra dışı özelliği hali değil. Gözlemlenen bu süpernova kalıntısı, yalnızca radyo dalga uzunluklarında tespit edilebildi. Zayıf da olsa kimi hidrojen-alfa emisyonları da saptanmış olsa da, tipik süpernova kalıntıları üzere optik, kızılötesi yahut X-ışını üzere başka frekanslarda hiçbir belirti yok. Bu da bilim insanlarının başını karıştırıyor.
Filipovic’e nazaran bu durumun iki muhtemel açıklaması var: Ya Teleios’un sıcaklığı bu öteki dalga uzunluklarında ışıma yapmaya yetecek kadar yüksek değil, ya da kalıntı o kadar yaşlı ki optik emisyonları çoktan solmuş, geriye sırf radyo sinyalleri kalmış.
Mevcut datalar ışığında, Teleios’un muhtemelen bir Tip Ia süpernova sonucu oluştuğu düşünülüyor. Bu cins süpernovalar, bir beyaz cüce yıldızın eşinden unsur çekerek kritik kütleye ulaşmasıyla meydana gelir. Lakin öbür mümkün senaryo ise, bir Tip Iax süpernova olabilir — bu cins patlamalarda yıldız büsbütün yok olmaz, geriye bir “zombi yıldız” kalır. Ama Teleios’un gözlemsel dataları bu modellerin hiçbirine tam olarak uymuyor.
