Bilim insanları, birçok kişinin muhtemelen aklına bile gelmeyecek bir olayı gün yüzüne çıkardı: Mikroskobik yuvarlak solucanlar, birbirlerinin üzerine tırmanarak canlı kuleler, yani bir cins “süperorganizmalar” oluşturuyor. Üstelik bu yapıların yalnızca laboratuvar ortamına has olmadığı, tabiatta da görülebildiği anlaşıldı.
Almanya’daki Max Planck Hayvan Davranışı Enstitüsü’nden araştırmacılar, daha evvel sadece deney ortamlarında gözlemlenen bu davranışın, yabani nematodlar ortasında da gerçekleştiğini belgeledi. Araştırmaya nazaran, bu küçük solucanlar, kuleleri hayvanlara tutunarak ya da farklı yerlere ulaşmak için bir cins köprü üzere kullanıyor. Böylelikle, etraflarına yayılma talihlerini artırmış oluyorlar.
Araştırma takımının başında yer alan Serena Ding, bu davranışın solucan bilimciler ortasında yeni bir bahis olmadığını, fakat tabiatta birinci kere net biçimde gözlemlenmiş olmasının kıymetli bir adım olduğunu belirtiyor. Yıllarca yalnızca laboratuvar şartlarında görüldüğü için, bu davranışın doğal ortamda geçerli olup olmadığı meçhuldü. Bu da bahse dair araştırmaların kapsamını sınırlıyordu.
Ekip, dört yıl evvel başladıkları bu çalışmada, yüksek yoğunlukta solucan bulunan doğal alanları gözlemleyerek işe koyuldu. Araştırmanın ortak müelliflerinden Ryan Greenway, Almanya’nın Konstanz Üniversitesi etrafında çürüyen meyvelerde bu kuleleri bularak birinci somut müşahedeleri kaydetti. Tabiatta rastlanan kimi kuleler laboratuvara taşındı ve burada detaylı incelemeler yapıldı. Ayrıyeten, yaygın bir deney çeşidi olan Caenorhabditis elegans solucanları da laboratuvarda benzeri kule yapıları oluşturmaya teşvik edilerek gözlemlendi.
Araştırmalar, bu kulelerin sırf bir solucan tipi tarafından oluşturulduğunu ve bu tarafıyla “geçici süperorganizmalar” üzere işlediğini gösterdi. Araştırmacılar, kulelerin yayılmaya yardımcı olduğunu doğruladı. Kimi durumlarda, kuledeki solucanların meyve sineği üzere hareket eden canlılara tutunduğu ya da yerdeki boşlukları aşmak için bu yapıları kullandığı gözlemlendi.
Süperorganizma nedir?
Süperorganizmalar, kişisel organizmaların bir ortaya gelerek, tek bir birey üzere işleyen ve ortak bir gaye doğrultusunda hareket eden karmaşık sistemler oluşturmasıyla meydana geliyor. Karıncalar ve arılar üzere toplumsal böcek kolonileri, uzun vakittir süperorganizmaların en bilinen örnekleri olarak kabul edilmekteydi. Lakin bu yeni müşahedeler, bu cins yapıların yalnızca toplumsal böceklerle hudutlu olmadığını, farklı ömür formlarında ve daha geniş ekosistemlerde de var olabileceğini gösteriyor. Bu keşif, ekosistemlerin ve tipler ortası etkileşimlerin anlaşılmasında yeni bir bakış açısı sunuyor.
Bir öbür dikkat cazip bulgu ise kulelerin tertip biçimiydi. Laboratuvar ortamında incelenen solucanlar ortasında rastgele bir hiyerarşi ya da iş kısmı görülmedi. Tüm bireyler hareketliydi ve kule başı olma üzere bir davranış gözlenmedi. Fakat bu bireyler genetik olarak birbirine çok benzeriydi. Doğal ortamda, genetik çeşitlilik arttıkça bu davranış biçimlerinin nasıl değiştiği hala araştırma konusu. Ding, “Şu anda bunun üzerinde çalışıyoruz” diyor ve ekliyor: “Kulede herkes birebir bahtı elde etmiyor üzere görünüyor. Pekala kimler yayılıyor? Bu bir yardımlaşma mı, yoksa rekabet mi? Bunu anlamaya çalışıyoruz.”
Ayrıca, laboratuvar deneyleri C. elegans solucanlarının hayatlarının her kademesinde kule oluşturabildiğini ortaya koyarken, tabiatta gözlenen kulelerin yalnızca sağlam larva evresindeki bireylerden oluştuğu fark edildi. Bu durum, davranışın makul bir ömür evresiyle daha yakından bağlı olabileceğini düşündürüyor.
Araştırma hala devam ediyor ve grup, bu sıradışı davranışın gerisindeki evrimsel ve ekolojik nedenleri daha detaylı biçimde incelemeyi planlıyor. Serena Ding’e nazaran, bu tıp çalışmalar sadece yeni bir davranışı belgelemekle kalmıyor, tıpkı vakitte bilim dünyasına yaklaşım konusunda da bir ileti taşıyor.
“Amacım çok bilinen bir organizmaya daha doğal bir bakış açısıyla yaklaşmak” diyen Ding, kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Bir davranışın nasıl oluştuğunu değil, hayvan için ne manaya geldiğini anlamak istiyorum. Mutasyonlara gereksinim duymadan, yalnızca müşahede yaparak manalı bir bilimsel çalışma yapılabileceğini göstermek benim için kıymetli. Bu yüzden bu araştırma şahsî olarak da heyecan verici.”
