Bilim insanları, gökyüzünde adeta bir vakit makinesine bakıyor: HOPS-315 isimli genç bir yıldızın etrafında, gezegenlerin doğduğu o birinci anlar tarihte birinci kere gözlemlendi. Bu dikkat cazibeli keşif, yalnızca diğer bir yıldız sistemindeki hayatın başlangıcına değil, tıpkı vakitte Güneş Sistemi’mizin 4,5 milyar yıl evvelki hâline de ışık tutuyor. Dünya’dan yaklaşık 420 parsek (yaklaşık 1370 ışık yılı, yani 1 parsek ≈ 3,26 ışık yılı) uzaklıktaki HOPS-315, Orion Takımyıldızı’nda yer alıyor. Araştırma grubu, bu protostar’ı yahut önyıldızı çevreleyen toz ve gaz diskindeki kristal silikat minerallerini tespit etti. Bu mineraller, gezegen oluşumunun başladığını gösteren en erken işaretlerden biri olarak kabul ediliyor.
Gezegen doğumuna tanıklık
Araştırma takımı, James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ve ALMA teleskoplarını kullanarak, bu protostar’ın yahut önyıldızın etrafındaki protoplanet diski (Ön gezegen diski) kızılötesi ve radyo dalga uzunluklarında inceledi. Bu disk içinde, sıcak gazlardan ağırlaşarak oluşmuş kristal silikat mineralleri tespit edildi. Webb Teleskobu sayesinde, yıldız diskinin kimyasal yapısı ayrıntılı halde incelendi ve ilk sefer sıcak silisyum monoksit (SiO) izine rastlandı. Bu keşif, diskteki kayaçların buharlaşıp yine yoğuşarak gezegen yapıtaşlarını oluşturduğunu ortaya koyuyor. Elde edilen datalar, yıldızdan yaklaşık 2,2 astronomik birim (Dünya-Güneş uzaklığının 2,2 katı) uzaklıkta bir bölgede, gezegen oluşumunun birinci izlerini gösteriyor. Bu uzaklık, Güneş Sistemi’ndeki Mars ile Jüpiter ortasındaki asteroid kuşağına denk geliyor.
Güneş’in bebeklik hali gibi
HOPS-315, Güneş’in yaklaşık yüzde 60’ı kadar kütleye sahip, şimdi büyümeye devam eden bir turuncu cüce yıldız. Lakin araştırmacılara nazaran, bir milyon yıl içinde Güneş’e misal bir kütleye ulaşacak. Yani bu sistem, Güneş Sistemi’nin bebekliğine epey benziyor. Hasebiyle bu sistemi, gezegenlerin nasıl doğduğunu anlamak için elimizdeki en güzel örneklerden biri. Araştırmada vazife alan Purdue Üniversitesi’nden Merel van’t Hoff, HOPS-315’in eşsiz yapısının bu müşahedesi mümkün kıldığını vurguluyor. Olağanda yeni doğan yıldızların etrafındaki jet akımları diski perdeleyebilirken, HOPS-315’in pozisyonu sayesinde disk net halde görülebildi. Araştırmacılar artık HOPS-315’in sıcaklığı, yapısı ve kimyasal bileşimi hakkında daha fazla bilgi toplamayı hedefliyor.
🔭 Kavram sözlüğü
- Astronomik birim (AU): Dünya ile Güneş ortasındaki ortalama arayı söz eder. Yaklaşık 150 milyon kilometredir.
- Işık yılı: Işığın bir yılda katettiği aradır. Yaklaşık 9.46 trilyon kilometredir.
- Parsek: Yıldızlar ortası uzaklıkları ölçmek için kullanılan bir uzaklık ünitesi. Yaklaşık 3.26 ışık yılı uzunluğundadır. Bir parsek, Dünya’nın yörüngesinden bakıldığında, uzak bir yıldızın pozisyonunun bir açısal saniye kadar kayması durumunda oluşan aradır.
- Protostar (Önyıldız): Şimdi tam manasıyla yıldız haline gelmemiş, oluşum sürecindeki genç gökcismi. Kendi ışığını üretmeye başlamamıştır.
- Protoplanet disk (Ön gezegen diski): Yeni oluşan bir yıldızın etrafındaki gaz ve toz halkası. Gezegenler bu disk içindeki unsurların birleşmesiyle oluşur.
- Silikat mineralleri: Gezegen oluşumunda kıymetli rol oynayan, kayalık yapılı hususlar. Dünya üzere karasal gezegenlerin temel bileşenlerindendir.
- Silisyum monoksit (SiO): Silisyum ve oksijenin birleşiminden oluşan bir gaz. Yüksek sıcaklıklarda oluşur ve soğuyarak katı minerallere dönüşebilir.
