“Geçmişi hatırlayamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkumdur.” Bu meşhur kelam, gündelik sohbetlerden akademik tartışmalara kadar pek çok alanda karşımıza çıkar. Geçmişi anlamak, yorumlamak ve hatırlamak insanlık için her vakit değerli olmuştur. Bugünse, geçmişin karanlıkta kalan kısımlarını aydınlatma konusunda en güçlü müttefikimiz yapay zeka olabilir.
Gelişmiş yapay zeka sistemleri, bilim insanlarının yıllardır karşılıksız bıraktığı tarihi sorulara cevap bulmalarına yardımcı oluyor. Örneğin; kutsal metinlerden biri olan İncil’in kısımlarını hangi müellif kümelerinin kaleme aldığı üzere karmaşık hususlar, yapay zekanın tahlil gücüyle aydınlatılabiliyor. Ayrıyeten, yanmış parşömenlerin içeriği dahi X-ışını taramaları ve yapay zeka sayesinde okunabilir hale geliyor.
Aeneas AI: Roma yazıtlarının eksik modüllerini tamamlayan sistem
Antik Roma periyodundan kalma taş yazıtlar, tarihçilerin geçmişi anlamasında kritik bir rol oynuyor. Bu yazıtlar ekseriyetle büyük harflerle Latince yazılır ve taşa oyulmuştur. Fakat vakitle birçok yazıt ziyan görmüş, kırılmış ya da kimi kısımları silinmiştir. Bu da tarihçileri eksik bir yapbozun kesimlerini tamamlamaya çalışan dedektifler üzere çalışmak zorunda bırakır.
BBC’nin aktardığına nazaran tarihçiler bu boşlukları doldururken benzeri yapılar içeren “paralel metinlere” başvuruyor. Lakin bu formül hayli vakit alıcı ve zahmetli. İşte tam da bu noktada Aeneas devreye giriyor.
Aeneas AI, Nottingham Üniversitesi ile Google DeepMind araştırmacılarının ortak çalışmasıyla geliştirilen bir yapay zeka sistemi. İsmini Antik Roma’nın mitolojik kahramanlarından alan bu model, eksik metinleri paralel metinlere nazaran tamamlayabiliyor. Üstelik bunu beşerler üzere uzun müddette değil, saniyeler içinde yapabiliyor.
176 bin yazıttan öğrenen bir yapay zeka
Aeneas AI, 176.000 farklı Roma yazıtı içeren dev bir bilgi seti üzerinde eğitilmiş. Bu sayede, yeni keşfedilen yazıtları tahlil ederken mevcut metinlerle benzerlik kurabiliyor. Lakin her üretken yapay zeka sisteminde olduğu üzere, Aeneas’ın da “halüsinasyon” (yani uydurma bilgi üretme) riski taşıdığı unutulmamalı.
Yanlış ya da uydurma bilgilerle çalışan bir sistem, tarihi yorumları çarpıtabilir. Bu yüzden doğruluk, yapay zekanın bu alandaki kullanımında en değerli kriter olarak öne çıkıyor.
Ankara’daki “Yazıtların Kraliçesi” ile gerçeklik testi
Aeneas’ın doğruluğunu sınamak isteyen araştırmacılar, sistemin yeteneklerini test etmek üzere Ankara’daki ünlü Augustus Tapınağı’na yöneldi. Burada yer alan “Res Gestae Divi Augusti” isimli yazıt, Roma İmparatoru Augustus’un ömrünü ve muvaffakiyetlerini anlatıyor. Fakat tarihçiler yazıtın tam olarak ne vakit yazıldığı konusunda fikir birliğine sahip değil.
Aeneas AI, bu yazıtı tahlil ederek iki tarih aralığı önerdi: MS 10-20 ve MÖ 10-1. Değişiktir ki, bu iki aralık tarihçilerin esasen üzerinde durduğu muhtemel devirlerle birebir örtüşüyordu.
Çalışmanın devamında Aeneas, 23 farklı tarihçiyle birlikte test edildi. Sonuçlar dikkat cazipti: Yapay zekayı kullanan tarihçiler, daha evvel fark edilmemiş benzerlikleri çok daha süratli tespit etti. Dahası, Aeneas’tan yardım alan bir tarihçi, hem yalnızca yapay zekayla hem de yalnız çalışan bir beşere kıyasla daha isabetli sonuçlara ulaştı.
Bu bulgular, Aeneas üzere yapay zeka modellerinin tarih yazımında yalnızca destekleyici değil, tıpkı vakitte üretken ve tamamlayıcı bir rol üstlenebileceğini gösteriyor.
Geçmişi tekrar inşa etmenin anahtarı yapay zeka mı?
Tarih, eksik modüllerle dolu bir yapboz üzere. Aeneas üzere yapay zeka sistemleri, geçmişin kaybolmuş kısımlarını daha süratli ve daha yanlışsız biçimde tamamlamamıza imkan tanıyor. Lakin bu araçların güvenilirliğini sağlamak ve doğruluk prensiplerinden ödün vermemek, hem araştırmacılar hem de teknoloji geliştiricileri için en büyük sorumluluk olarak kalmaya devam ediyor.
