Vakti sadece ileriye akan bir çizgi olarak mı algılıyoruz, yoksa çok daha derin, çok boyutlu bir gerçekliğin modülü mı? Tahminen de içinde yaşadığımız uzay, vaktin çok katmanlı dokusundan doğan bir gölge yalnızca. İşte bu çarpıcı bakış açısıyla ortaya çıkan yeni bir teori, cihanın temel yapısını tekrar düşünmemizi istiyor. Alaska Fairbanks Üniversitesi’nden jeolog Gunther Kletetschka, vaktin üç boyutlu olduğunu ve uzayın bu yapının sırf bir yan eseri olduğunu öne sürüyor. Kletetschka, vaktin üç boyutunun kozmosun “asıl tuvali” olduğunu belirtiyor. Ona nazaran, uzay hâlâ üç boyutlu olsa da, bu yapı “tuvalin üzerindeki boya” gibi. Bu çarpıcı benzetme, vaktin daha evvel pek çok defa “dördüncü boyut” olarak ele alınmasının ötesine geçiyor. Bu yaklaşım, Einstein’ın geliştirdiği ve vakit ile uzayı tek bir bütün olarak ele alan “uzay-zaman” kavramından bariz halde ayrılıyor.
Zamanın X, Y, Z eksenleri
Üç boyutlu vakit fikri daha evvel de ortaya atılmıştı. Fakat ekseriyetle teknik ve ulaşılması güç tabirlerle anlatılıyordu. Yeni üç boyutlu vakit teorisi, tıpkı uzayın uzunluk, genişlik ve derinlik üzere eksenleri olduğu üzere, vaktin da üç bağımsız yönü olabileceğini öne sürüyor. Günlük hayatta deneyimlediğimiz “ileriye hakikat akan zaman“, bu boyutlardan yalnızca biri. Öbür ikisi ise paralel vakit çizgileri ortasında geçiş ve bu çizgilerin farklı sonuçlarını deneyimleme kapasitesi olarak tanımlanıyor.
Örneğin, bir yolda yürüdüğünüzü düşünün. Bu, vaktin ileriye gerçek akışı. Fakat o anda bu yola dik bir öteki zamansal yola geçiş yapabildiğinizi hayal edin. Burada tıpkı günün farklı bir versiyonu (zamanda geriye yahut ileriye gitmeden) sizi bekliyor olabilir. Bu cins geçişler, vaktin ikinci ve üçüncü boyutlarını temsil ediyor. Fiziksel gerçekliğe yeni bir yaklaşım
Kletetschka’nın altı boyutlu formülü (üç vakit + üç uzay), sadece matematiksel bir teklif değil. Araştırmacı, bu çerçevenin elektron, müon ve kuark üzere parçacıkların kütlelerini mevcut fizik kuramlarından daha gerçek biçimde yine üretilebildiğini sav ediyor. Bu da teorisini deneysel olarak test edilebilir hâle getiriyor.
Kletetschka’ya nazaran bu model, parçacıkların kütlesinin kökenini anlamaya yardımcı olabilir ve tahminen de kuantum mekaniği ile yerçekimini birleştirecek “her şeyin teorisi” için bir adım olabilir. Bu teori, tabiatın dört temel kuvvetinden (elektromanyetizma, güçlü nükleer kuvvet, zayıf nükleer kuvvet ve yerçekimi) üçüne açıklık getiren Standart Model ile Einstein’ın yerçekimini açıklayan genel görelilik teorisi ortasındaki çatışmayı çözmeyi amaçlıyor.
Bilimsel geçerlilik ne durumda?
Her ne kadar teori heyecan verici olsa da, bilimsel geçerliliği şimdi kanıtlanmış değil. Makale, nispeten düşük tesir alanına sahip Reports in Advances of Physical Sciences isimli bir mecmuada yayımlandı. Teori, hala ön kıymetlendirme sürecinde ve deneysel olarak doğrulanmış değil. Uzmanlar, bu türlü tezli bir fikrin kabul görmesi için saygın fizik mecmualarında yayımlanması, bağımsız deneylerle test edilmesi ve mevcut ispatlarla uyumlu sonuçlar üretmesi gerektiğini vurguluyor.
Yine de vaktin tabiatı hâlâ tam manasıyla çözülememişken, bu cins bahadır teoriler fizik dünyasında yeni bakış açılarına ilham verebilir. Vaktin üç boyutlu olması, yalnızca kuramsal fiziği değil, kozmosu algılayış biçimimizi de büsbütün değiştirebilir.
