Yapay zekâ, hayatımızın her alanına süratle entegre oluyor. Kullandığımız akıllı telefonlardan izlediğimiz sinemalara, sıhhat hizmetlerinden ulaşıma kadar pek çok alanda bu teknolojinin tesirlerini görüyoruz. Hayatımızı kolaylaştıran, verimliliği artıran ve hatta karmaşık sorunlarımıza yepyeni tahliller sunan yapay zekânın gerisinde, gezegenimiz için ne üzere maliyetler yatıyor?
Bu teknolojinin geliştirilmesi ve sürdürülmesi aslında sandığımızdan çok daha fazla enerji, su ve hammadde gerektiriyor. Yapay zekâ modellerinin eğitildiği devasa data merkezleri, âdeta birer güç canavarı. Bu merkezleri soğutmak için harcanan su ölçüsü ise dudak uçuklatacak cinsten.
Devasa bilgi merkezleri ve güç tüketimi
Yapay zekânın beyni olarak kabul edebileceğimiz büyük lisan modelleri ve algoritmalar, devasa bilgi merkezlerinde yer alan binlerce güçlü bilgisayar (sunucu) üzerinde eğitiliyor ve çalıştırılıyor.
Bu süreç, inanılmaz bir süreç gücü ve hasebiyle muazzam ölçüde elektrik gücü gerekiyor. O denli ki, tek bir yapay zekâ modelinin eğitim süreci, yüzlerce hanenin bir yıllık toplam elektrik tüketimine muadil güç harcıyor.
Uluslararası Güç Ajansı’nın raporlarına göre veri merkezlerinin global elektrik tüketimindeki hissesi giderek artıyor ve gelecekte azalacak üzere de değil. Kolay bir Google araması ile bir ChatGPT sorgusu ortasındaki güç tüketimi farkı bile yaklaşık 10 katı bulabiliyor.
Bu durum doğal olarak teknoloji şirketlerini kendi güç muhtaçlıklarını karşılamak için yenilenebilir güç kaynaklarına yönelmeye itse de yenilenebilir güç kaynakları bu noktada kâfi değil ve tüketimin büyüklüğü hâlâ kaygı verici düzeyde.
Soğutma için harcanan milyonlarca litre su
Sürekli çalışan binlerce sunucu, doğal olarak büyük ölçüde ısı üretiyor. Bu donanımların çok ısınarak bozulmasını önlemek ve verimli bir halde çalışmalarını sağlamak için daima olarak soğutulmaları gerekiyor. İşte bu noktada devreye su giriyor. Bilgi merkezleri, soğutma kuleleri aracılığıyla milyonlarca litre tatlı suyu buharlaştırarak ve kapalı devre sistemlerde dolaştırarak serin kalmalarını sağlıyor.
Yakın gelecekte bilhassa su kıtlığı çeken bölgelerde kurulan bilgi merkezleri, lokal su kaynakları üzerinde önemli bir baskı oluşturacak. Şu anda günümüzde bir yapay zekâ modelinin eğitimi sırasında harcanan suyun, yüzlerce ailenin günlük su muhtaçlığını karşılayabilecek seviyede olduğu varsayım edilmekte.
Donanım üretimi ve elektronik atık sorunu
Yapay zekâ sistemlerini çalıştıran yüksek performanslı çipler, grafik işlemciler (GPU’lar) ve başka donanım bileşenleri, karmaşık üretim süreçleri gerektiriyor. Bu süreçlerde kobalt, lityum ve çeşitli ender toprak elementleri üzere kıymetli madenler kullanılıyor.
Teknolojinin süratle ilerlemesi, birebir vakitte donanımların da süratle eskimesine ve bu donanımların da elektronik atık hâline gelmesine neden oluyor. İçerdikleri tehlikeli unsurlar nedeniyle elektronik aıkların gerçek bir biçimde geri dönüştürülmesi büyük kıymet taşıyor. Yapay zekâya olan talebin artması da önümüzdeki yıllarda global elektronik atık ölçüsünün önemli düzeyde artacağının bir göstergesi.
Yapay zekâ etrafa büsbütün ziyanlı mı?
Hayır, yapay zekânın etrafa olumlu tesirleri de var. Örneğin enerji şebekelerini optimize ederek israfı azaltabiliyor, iklim değişikliği modellemeleri yaparak bu alanda adımlar atılmasını sağlayabiliyor ve tarımda kaynakların daha verimli kullanılmasında değerli rol oynayabiliyor. Buradaki anahtar nokta, yararları çevresel maliyetleri aşacak formda istikrarlı bir gelişim sağlamak gerektiği üzerine.
Teknoloji şirketleri bu bahiste ne üzere tedbirler alıyor?
Birçok büyük teknoloji şirketi, yapay zekânın çevresel tesirlerinin farkında. Bu nedenle veri merkezlerini yenilenebilir güç kaynaklarıyla (güneş, rüzgâr) çalıştırmak, daha verimli soğutma sistemleri geliştirmek, daha az güç tüketen yapay zekâ modelleri tasarlamak ve donanım geri dönüşüm programları oluşturmak üzere çeşitli tedbirler üzerinde çalışmaktalar.
