Yapay zekâ sadece iş süreçlerini dönüştürmekle kalmıyor, birebir vakitte “çalışmak” kavramının kendisini de yine şekillendiriyor. CEO’lar bu süreci bir verimlilik ihtilali olarak görürken, alanda vazife yapan pek çok çalışan ise bunu “zorunlu çalışmanın yeni dönemi” biçiminde yorumluyor.
Temmuz ayı boyunca farklı dallardan uzmanlarla yapılan görüşmeler, AI temelli iş modellerinin çelişkili ve çok katmanlı bir tablo sunduğunu ortaya koyuyor. Verimlilik ve kâr önceliği artarken, istihdam azalması, hak ihlalleri ve insan emeğinin değersizleşmesi üzere meseleler da daha besbelli halde ortaya çıkıyor.
Yönetici Gözünden: Verimlilik ve Tasarruf Yarışı
Şirket yöneticileri için yapay zekâ, vakitten ve iş gücünden tasarruf sağlayan bir araç olarak konumlanıyor. Danışman ve CEO Elijah Clark, birçok çalışanın yerine algoritmaların tercih edildiğini açıkça söz ediyor. “AI grev yapmaz, artırım talep etmez,” diyen Clark, sadece kendi liderliğindeki bir takımdan 27 öğrenciyi yapay zekâya devrettiğini belirtiyor.
Benzer biçimde, global danışman Peter Miscovich, AI’nin son 50 yıldır süregelen “baş sayısından kopuş” eğilimini hızlandırdığını belirtiyor. Yeni jenerasyon ofislerin otel konforunda olacağını söyleyen Miscovich’e nazaran gaye, çalışanları cezbetmek. Lakin bu vizyonun gerisinde, %40’a varan işten çıkarma planlarının yattığını da açıkça lisana getiriyorlar.
Görünmeyen Emek: Dijital Zarurî Çalışma
Yönetim katında verimlilikten kelam edilirken, emek cephesinde apayrı bir tablo var. Amazon’da çalışmış Adrienne Williams’a nazaran, dijital çağda çalışanlar farkında olmadan bilgi üreterek yapay zekâ sistemlerinin gelişimine hizmet ediyor. “Veriniz üzerinden milyarlar kazanılıyor ancak size hiçbir karşılık verilmiyor,” diyor.
Amazon Mechanical Turk üzere platformlarda çalışan Krystal Kauffman ise yapay zekâ patlamasının arkasındaki insan gücüne dikkat çekiyor. Yapay zekâ sistemlerini bilgi etiketleme ve içerik kontrolü üzere vazifelerle besleyen bu çalışanlar, çoğunlukla görünmeyen, teminatsız ve düşük maaşlı şartlarda çalışmak zorunda kalıyor.
İnsan Emeğinin Onuru: Vazgeçilmez Meslekler
Yapay zekânın baskısı altındaki dünyada, birtakım işler hâlâ yerini koruyor. National Domestic Workers Alliance başkanı Ai-jen Poo, çocuk bakımı, yaşlılara dayanak ve hasta bakımı üzere “insan odaklı mesleklerin” otomasyon sürecine basitçe dahil edilemeyeceğine dikkat çekiyor. Bu işlerin sırf bir meslek değil, bir “çağrı” olduğunu belirtiyor.
Poo’ya nazaran ekonomik sistemin tekrar yapılandırılması gerekiyor. Asgari fiyat artışı, sıhhat hizmetlerine erişim, fiyatlı müsaadeler üzere destekleyici siyasetler, insanların bu temel hizmet alanlarında emek verirken tıpkı vakitte ömürlerini sürdürebilmelerini sağlayabilir.
Gelecekte İki Yol Var: Derinleşen Eşitsizlik mi, Demokratik Teknoloji mi?
Yapay zekâ uzmanları, yakın gelecekte toplumun iki farklı olasılıkla karşı karşıya kalabileceğini söz ediyor. Birinci yol, verimlilik ismine insan emeğinin dışlanması ve eşitsizliklerin derinleşmesi. Adrienne Williams bu senaryonun bilhassa fakir toplulukları daha da savunmasız hâle getireceğini belirtiyor.
İkinci yol ise daha iştirakçi ve insan odaklı bir teknolojik gelecek. Poo, AI sistemlerinin çalışanlar tarafından şekillendirilmesi gerektiğini vurgularken, Kauffman da dijital işçilerin örgütlenerek hak arayışına başladığını belirtiyor.
İşin Manası Tekrar Tanımlanıyor
Sonuç olarak sorun yalnızca işin AI’ye devredilmesi değil, insanlık tarifinin da dönüşmesi. CEO’lar verimlilik ve kâr maksimizasyonu odaklı bir gelecek inşa ederken, çalışanlar işin sırf maddi değil, tıpkı vakitte onur, aidiyet ve toplumsal katkı içerdiğini hatırlatıyor.
Yapay zekânın iş gücünü dönüştürmesi artık kaçınılmaz görünüyor. Lakin bu dönüşümün beşerler için yıkım mı yoksa yine doğuş mu olacağı, bugün alınacak kararlarla belirlenecek.
